چند عکس از مذاکرات بغداد (یادداشت روز)

بسمه تعالی 

ماراتن 9 ساله مذاکرات هسته ای میان ایران و گروه 1+5 چهارشنبه هفته آینده به ایستگاه بغداد می رسد. طبیعتا هر چه به روز مذاکره نزدیک تر شویم، گمانه زنی ها درباره نتایج این دور از مذاکرات افزایش می یابد. کدام پیش بینی به واقعیت نزدیک خواهد بود؟ آیا این مذاکرات محکوم به موفقیت است آن گونه که بعضی تحلیل گران می گویند؟ یا محکوم به شکست است چنان که تحلیل گران دیگری معتقدند؟ فضای مذاکره مثبت و رو به جلو خواهد بود یا منفی و آمیخته به چالش؟ آیا می توان فرمول روشنی برای توافق یافت یا خیر؟ تیتر رسانه ها در روز پنج شنبه چهارم خرداد-24مه- چه گرایشی خواهد داشت؟ اساسا مذاکرات بغداد را باید از زاویه خرد تحلیل کرد یا با رویکرد کلان نگریست؟
1- بغداد شهر خاطره انگیزی است اما نه صرفا به خاطر گذشته پرفراز و نشیبش. بغداد امروز هم در سیاست جهانی، یک نماد مهم است، کلید واژه ای که انبوهی از داده های فشرده مربوط به جابه جایی معادله قدرت در دنیا را در خود جای داده است. مذاکره کنندگان آمریکایی به شهر بزرگ و پرخاطره ای خواهند آمد که باغ سبز می نمود اما جهنم را برای اشغالگران معنا کرد. این را باید مقامات اسرائیل گواهی کنند که نقش مهمی در تشجیع و تدارک زمینه های یورش آمریکا به عراق ایفا کردند اما طی 9 سال گذشته مدام تیپاخورده و بیشتر به حاشیه پرتاب شده اند. این سخنان دوری گلد سفیراسبق اسرائیل در سازمان ملل است که اواخر فروردین امسال گفت «ما شدیداً نگرانیم عراق در کنار لبنان و سوریه به محور مقاومت بپیوندد و به دشمن تازه تل آویو تبدیل شود. عراق از سال 2003 که مورد حمله آمریکا قرار گرفت تهدیدی برای اسرائیل محسوب نمی شد اما از هنگام خروج آمریکایی ها تل آویو نگران گسترش روابط بغداد - تهران است. چگونه نگران نباشیم در حالی که خوب می دانیم از حالا به بعد نقش عراق در خاورمیانه همسو با ایران تعیین می شود، به ویژه اینکه گروه های همسو با ایران به هسته اصلی قدرت صعود کرده اند».
2- روزنامه لس آنجلس تایمز به فاصله 5 سال، دو تحلیل به چاپ رسانده که موقعیت قدرت آمریکا را به تصویر می کشد. درست مثل اینکه 5 سال پیش از یک نفر عکس گرفته باشید و اکنون عکس دیگری از او بگیرید و مقایسه کنید. تصویر اول مربوط به 9 ژانویه 2007-20 دی 1386- است یعنی زمانی که معلوم شد ماشین جنگی آمریکا در سربالایی عراق خاموش شده و بی اختیار رو به عقب می گردد. تصویری که آن روز از سوی لس آنجلس تایمز قاب گرفته شد، این بود: «وقتی شما یک قدرت بزرگ باشید، از دست دادن یک دهه، شما را به موقعیتی که آن دهه را شروع کردید باز نمی گرداند بلکه به خیلی عقب تر می برد. بهتر است نامزدهای ریاست جمهوری ما نقشه های درستی برای کار داشته باشند زیرا راه اندازی مجدد سیستم و شروع به کار با آن به این معنا نیست که هنوز ساعت در ژانویه 2001 متوقف مانده است». این تحلیل با عنوان غلط انداز «آمریکا، سرخانه اول» منتشر شد.
تصویر دوم را روزنامه آمریکایی 10 روز پیش (7مه-18 اردیبهشت) به قلم آرون دیوید میلر از اعضای مرکز وودرو ویلسون برجسته کرد و با مرور 4 سال ریاست اوباما نوشت «اوباما به یک رئیس جمهور با هوش و کمتر اهل ریسک در سیاست خارجی معروف شده است. غریزه و شمّ او برای این زمانه بسیار مناسب است. مردم آمریکا از درگیر شدن در مرداب پرهزینه خارجی خسته شده و در عوض مایلند که بر امور داخلی تمرکز کنند. ... به احتمال زیاد توافق عمده ای در مذاکرات 1+5 با ایران به دست نیاید اما جنگی هم آغاز نخواهد شد و این برای رئیس جمهوری که درصدد تمرکز بر رهایی از چنگال دو جنگ - طولانی ترین جنگ ها در تاریخ آمریکا- می باشد، بسیار مطلوب است. او به شدت از گیر افتادن در چنین ورطه هایی پرهیز دارد... باید از منتقدان پرزیدنتی که او را به «آقای حالانه» معروف کرده اند، خواست راه حل واقع بینانه بدهند. او از سر اجبار به گزینه های فعلی تن داده و بین بد و بدتر انتخاب کرده است. اوباما رئیس جمهور کشور «آری ما می توانیم»، در مقابل دنیای «نه شما نخواهید کرد» قرار گرفته و هوشمندانه عمل کرده است. برخی اوقات از سر راه مسیر تاریخ خارج شدن بهتر از آن است که به وسیله آن زیر گرفته شوید. اگر خواهان دیپلماسی جسورانه و بزرگ هستید، بعد از انتخابات نوامبر (آبان) با اوباما صحبت کنید؛ فعلا نه!».
3- هیئت حاکمه آمریکا- چه دموکرات و چه جمهوری خواه- اکنون دقیقا می دانند با طناب کدام رژیم مافیایی (اسرائیل) وارد چاه ویل در افغانستان و عراق شدند. به یقین و به شهادت صدها سند، امروز وارثان سیاستمدارانی که در غرب ایده تشکیل رژیم اسرائیل را عملی کردند، به این رژیم به چشم دردسر بلکه علت اصلی بسیاری از گره های ناگشوده غرب در خاورمیانه می نگرند. این سیاستمداران از یک سو نفوذ صهیونیست ها را می شناسند و از سوی دیگر دچار اشمئزاز نسبت به پدیده اسرائیل و صهیونیسم شده اند؛ یک نمونه اش نجوای دو نفره سارکوزی و اوباما در کن فرانسه (17 آبان سال گذشته) که یکی گفت «از دروغ های نتانیاهو خسته شده ام و نمی توانم او را تحمل کنم» و دیگری پاسخ داد «اگر تو خسته شده ای، پس من چه بگویم که مدام مجبورم با او سروکله بزنم.» این ماجرا البته مربوط به 6 ماه پیش بود و اوضاع اکنون بدتر شده که بهتر نشده است. مقامات تل آویو این واقعیت نه چندان شیرین را می فهمند که به تعبیر یووال دیسکین (رئیس سابق سرویس امنیت داخلی اسرائیل) مدام در حال «پارس کردن» هستند. آنها به وضوح می بینند با مدیریت ایران بر مذاکرات، مدام به حاشیه دورتری پرتاب می شوند و به عنوان سگ زنجیری آمریکا کمتر مورد اعتنا قرار می گیرند. بنابراین یکی در میان پرخاش می کنند و سپس می گویند «نباید درباره موضوع ایران وراجی کرد» (نتانیاهو) یا «نتانیاهو و باراک زیادی پارس می کنند اما همه می دانند که نمی توانند گاز بگیرند» (دیسکین).
2 کد جالب در این میان قابل استناد است. یکی سخنان روز شنبه دنیس راس مشاور کناره گرفته اوباما که پایگاه صهیونیستی دبکا فایل از قول وی نوشت «دولت اوباما از فراز و نشیب ها بین واشنگتن و تل آویو خسته شده و قصد دارد با کنار گذاشتن این موضوع به برنامه انتخاباتی خود بپردازد. به نظر می رسد ایران در چند جبهه پیروزی به دست آورده است» و دیگری اظهارات دانی ایالون معاون وزیر خارجه اسرائیل که همان روز در سالن کنفرانس پارلمان به خبرنگار رویتر گفت «خیلی دوست داریم که مذاکرات موفقیت آمیز باشد اما یک توافق بد، بدتر از نرسیدن به توافق است. این واقعیت که ما شایعاتی در مورد توافق برای حفظ غنی سازی اورانیوم و ذخایر غنی سازی در ایران می شنویم، خیلی خیلی خطرناک است. اکنون به تهران اجازه داده شده به رغم فشار تحریم ها، شرایط را به نفع خود تحمیل کند. همچنین دیکته کردن محل مذاکرات [بغداد] از سوی ایران خوشایند نیست. این چیزی نیست که ما بتوانیم به آن افتخار کنیم. به نظر ما ایران نباید اصلا در موقعیت مذاکره باشد.» در چنین فضایی، رفتارهای اسرائیل بیشتر شبیه پارازیت انداختن یا انفجار نارنجک صوتی است.
4- مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 پس از 9 سال تبدیل به یک فرآیند و روند شده است چرا که این مذاکرات به اعتبار اقتضائات آن اساسا نمی توانست یک پروژه با زمان بندی کوتاه باشد. در واقع «روند» جابه جایی قدرت میان دو سوی اصلی این رقابت- ایران و آمریکا- در طول این سلسله مذاکرات «ساخته» شد و ایران با تدبیر آمیخته به شجاعت، این روند پرتنش را که از سال 2003- مقارن دومین یورش آمریکا به عراق- آغاز شد، مدیریت کرد. در مجموع و اگر در روزهای اول، ایران یک گام به عقب گذاشت امروز دهها قدم جلو آمده است. روند مذاکرات فراز و فرود داشت اما برای ایران بن بست نداشت. ایران در پیچ و خم مذاکرات می افتاد اما پیش می رفت و اگر در ابتدا انعطاف به خرج داد، هم کار تثبیت دستاوردها را انجام داد و هم دروغ بودن رگبار اتهامات را با حوصله به دنیا ثابت کرد تا امروز که از موضع ان پی تی و حقوق قانونی، آمریکا و اسرائیل را در نقطه «یاغی گری» و «بی منطقی» فریز کرده است.
با این وصف، مذاکرات بغداد برای ما ضمن آن که نماد ایستادن بر قله است و ایران از موضع قدرت و با دست پر در این مذاکرات شرکت می کند، یک ایستگاه تثبیت شده به شمار می رود.مذاکرات بغداد به هر نحو رقم بخورد، ایران تا اینجای کار نیز میخ خود را محکم کوبیده است. طرف ایرانی از توافق و موفقیت این دور از مذاکرات استقبال می کند اما مذاکره را محکوم به توافق به هر قیمت نمی بیند. در طرف مقابل به ویژه طیف غرب، هرچند احساس نیاز به توافق شدیدا احساس می شود اما شماری از آنها نگرانند از نگاه جهانی، نفس توافق، پیروزی بزرگ برای ایران تلقی شود. آمریکا و اروپا به لحاظ بحران های اقتصادی و سیاسی و انتخاباتی- که تاکنون چند تلفات بزرگ در فرانسه و ایتالیا و اسپانیا و یونان گرفته و می تواند در آمریکا نیز تکرار شود- شدیدا نیازمند آثار آرام بخش مذاکرات بغداد و نه عوارض التهاب آفرین آن هستند. با این حال رویکرد تحریک آمیز دیگری که از محافل صهیونیستی آب می خورد، مایل است به واسطه بن بست در مذاکرات، الگوی چالش با ایران را پیش ببرد و هزینه های آن را البته از جیب برخی دولت های اروپایی و آمریکا بپردازد. در این میان انتخاب طیف غربی 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان) است که روشن می کند مذاکرات در ارزیابی جهانی، مثبت و توأم با توافق باشد یا همچنان در پیچ و خم بن بست های قبلی باقی بماند. در واقع مسئولیت موفقیت یا شکست مذاکرات برعهده آنهاست چرا که طرف ایرانی مدل روشنی برای توافق به شیوه برد- برد دارد.
5- صورت مسئله و محل اختلاف باید روشن شود که آیا نگرانی موجود، درباره احتمال ساخت سلاح اتمی از سوی ایران است یا به انحصارطلبی و زورگویی قدرت های غربی مربوط می شود؟ مسئله دوم به شهادت پازل 9 ساله مذاکرات که اغلب قطعات آن اکنون سر جای خود چیده شده و تصویر موازنه قدرت را تقریبا شفاف کرده، حاصلی جز شرمندگی و احساس شکست برای غرب ندارد. آنها مجبورند بپذیرند- و در عمل هم پذیرفته اند- که ایران دارای چرخه کامل تولید سوخت اتمی برای مصارف صلح آمیز باشد. اما اگر مسئله محدود به نگرانی درباره تولید سلاح اتمی باشد- که غرب در اینجا هم تناقضات بی شماری دارد و در موضع اتهام است نه در جایگاه مدعی العموم- مکانیزم های توافق روشنی را می توان پیدا کرد. نخست اینکه همه حاضران در مذاکرات باید امضا کنند که منع تولید و خلع سلاح اتمی برای همه باشد و طبیعتا باید تقویم بازرسی و خلع سلاح رژیم صهیونیستی در همان مذاکرات معلوم شود. ثانیا به لحاظ فنی و حقوقی مرز روشنی میان غنی سازی اورانیوم (تولید سوخت اتمی) و تولید تسلیحات اتمی وجود دارد. 9 سال بازرسی آژانس و گزارش های مکرر اطلاعاتی آمریکا بر این مرزگذاری روشن از سوی ایران دلالت می کند. اگر ادعایی غیر از این در میان باشد، این مدعی است که باید سند و بینه ارائه کند. وگرنه طرف مبرا چگونه می تواند و اصلا برای چه باید برائت خود را ثابت کند؟!
به واقع این مسئله، مسئله ما نیست بلکه مسئله طرف مقابل است. مسئله به عدم تنظیم باد غرب مربوط می شود. آنها اگر عاقل باشند همین منطقه سبز بغداد و خاطرات عجیب 9 ساله آن- از فرمانروایی یک حاکم نظامی به نام پل برمر تا امروز که دوستان ایران با رأی مردم عراق به حکومت رسیده اند- موقعیت خوب و آبرومندی برای تنظیم باد به شمار می رود. به قول میلر، برخی اوقات از سر راه تاریخ کنار رفتن بهتر از زیر گرفته شدن است. آنها یک هفته فرصت دارند که خوب در ابعاد و عواقب دو رویکرد بیاندیشند؛ یا در همان بغداد به توافق برسند، یا برای ایستگاه بعدی مذاکرات و فرصت تصمیم گیری بیشتر درباره ادامه مذاکرات توافق کنند، یا اینکه مثل 15 ماه قبل از مذاکرات اسلامبول2، مذاکره نکنند و به قول اوباما «وراجی» کنند. اوباما اواسط اسفند گذشته در جمع ایپک گفت که «پرگویی درباره تهدید، به نفع ایران است.» 

محمد ایمانی