درس هایی که باید دوباره آموخت

 بسمه تعالی 

انتخابات مجلس به سرعت در حال تحمیل خود به فضای سیاسی کشور است. هنوز چند ماهی تا انتخابات باقی مانده اما «جنبه انتخاباتی» گفتارها و تصمیم های اهل سیاست روز به روز در حال افزایش است. انتخاباتی شدن فضا، قبل از هر چیز به معنای آن است که دو عامل خود را بر عرصه سیاست داخلی تحمیل خواهد کرد. عامل نخست باز شدن فضای بحث و گفت وگوهای سیاسی و کنار رفتن ملاحظات و مصلحت هاست. نوعی از گشودگی در فضای سیاسی کشور اتفاق می افتد که اغلب آن را در مقاطع غیرانتخاباتی نمی توان یافت. سیاستمداران صریح تر، بیشتر و البته بی ملاحظه تر حرف می زنند و به همان میزان که حجم فعالیت سیاسی آنها رشد می کند احتمال خطا و قصور نیز افزایش می یابد. بنابراین، با اطمینان می توان گفت ضریب خطا در محیط سیاست داخلی ظرف ماه های آینده به طور چشمگیر رشد خواهد کرد.
عامل دوم، تلاش برای جلب رای و نظر مردم است. کمافی السابق، از این به بعد، سیاستمداران در کشور ما(به ویژه آنها که بنا دارند به زودی خود را در معرض رای مجدد مردم قرار بدهند) عامل «نظر و عقیده مردم» را در گفتارها و تصمیم های خود بیشتر لحاظ خواهند کرد. این فعالیت احتمالا از جانب آنها که طی سال های گذشته مردم را فراموش کرده بودند و تصور می کردند «حالا وقت هست» به نحو شدیدتری انجام خواهد شد. این البته فی حد ذاته عیب هم نیست. چه اشکالی دارد که چند ماه مانده به هر انتخابات به خاطر جلب رای مردم هم شده نوعی مسابقه خدمت به مردم راه بیفتد؟ نویسنده به یاد می آورد که بویژه در دوران اصلاحات تنها مقطعی که آقایان دوم خردادی به یاد معیشت و زندگی مردم می افتادند همین چند ماهه باقی مانده تا انتخابات بود. فقط در همین روزها بود که می شد شنید کسی در جبهه اصلاحات نمی گوید ما برای «کار دیگری» آمده ایم. اما آفتی که همواره دیده شده و این بار هم بی شک دیر یا زود ظهور خواهد کرد، افتادن در چاه پوپولیسم و سر دادن شعارها و پراندن وعده هایی است که وعده دهنده خوب می داند هرگز و به هیچ شکلی مجال تحقق آن بوجود نخواهد آمد اما فقط به این دلیل که تصور می کند آویختن از آن ممکن است حتی اندکی بر سبد رای او بیفزاید، از آن نمی گذرد.
موضوع انتخابات مجلس نهم اما بسیار پیچیده تر از آن است که در این دو عامل قابل خلاصه سازی باشد. هیچ تحلیلی درباره انتخابات مجلس نهم کامل نیست مگر اینکه بتواند مجموعه پروژه های پنهان و آشکار داخل و خارج از کشور را در کنار هم تحلیل کند. تنها در اختیار داشتن این نوع از تحلیل است که اهمیت فرمایشات بسیار مهم و نکته سنجانه رهبر معظم انقلاب اسلامی در هفته گذشته را عیان می کند.
از یک سو بدون تردید اراده ای برای بازسازی گفتمانی و- اگر مقدور بود- سازمانی فتنه 88 در فضای سیاست داخلی کشور وجود دارد. فتنه 88، سه مشخصه کلیدی داشته است:
1- نوعی از به هم ریختگی در طبقه خواص.
2- خیابانی کردن مبارزه انتخاباتی.
3- کدگذاری ذهن افکار عمومی برای سیاسی کردن مطالبات اقتصادی و اجتماعی.
اگر ایام پیش از انتخابات ریاست جمهوری 88 را به یاد بیاوریم، کاملا روشن است که علائم شکل گیری فضای مورد اشاره، پیش از انتخابات پیدا بود:
اولا، هشدار رهبری از جانب برخی خواص و سیاسیون و حتی اصولگرایان در مواردی ناشنیده ماند ولو این که توده های عظیم مردم برخلاف خواص از همان روزهای اول هرگز نگاه خویش را از انگشت اشارت حضرت آقا برنداشتند.
ثانیا، از جانب برخی گروه های خاص مجموعه ای از کدها دائما تولید و به افکار عمومی تزریق می شد که روشن بود محل مصرف آنها پس از برگزاری انتخابات است. ابتدا این بحث به میان آمد که از آرای مردم باید صیانت کرد و به نهادهای رسمی مجری و ناظر انتخابات اعتمادی نیست، بعد ترم(گزاره) دروغگو بودن دولت به طور انبوه مورد تولید و تکرار قرار گرفت و نهایتا هم هفته ها قبل از انتخابات از مردم خواسته شد به بهانه هایی مانند گفت وگو و بحث خیابانی، نوعی از کارناوالیسم را به عنوان جنبه اصلی رفتار انتخاباتی خود در پیش بگیرند. بعد از انتخابات بود که معلوم شد اتاق فکر بیرونی فتنه برای همه این کدها محل مصرفی در هفته های بعد از انتخابات تعریف کرده بود و هرکدام از این اقدامات بنا بوده به مثابه قطعه ای از پازل کودتای مخملی عمل کند.
و ثالثا، رفتار طرف خارجی قبل از انتخابات 88 به وضوح به گونه ای بود که نشان می داد غربی ها منتظر اتفاقی در صحنه سیاست داخلی ایران هستند. چنان که بارها گفته ایم درست به همین دلیل بود که مذاکرات بسیار مهم و استراتژیک با ایران در ژنو که علاوه بر موضوع هسته ای، دستور کار منطقه ای در افغانستان هم به عنوان یک دستور کلیدی آن در حال مطرح شدن بود، به یکباره متوقف شد و تا چند ماه بعد از انتخابات که غربی ها متوجه شدند از فتنه سبز آبی گرم نخواهد شد، مجددا آغاز نشد.
علائم هشداردهنده فتنه اکنون به آن اندازه که در ماه ها و هفته های پیش از انتخابات 88 قابل مشاهده بود، آشکار نیست و مهمترین علت آن هم این است که این بار هم غربی ها و هم دوستان داخلی آنها می دانند که ایجاد حوادثی شبیه به آنچه که در سال 88 در ایران دیده شد تقریبا غیرممکن است بنابر این آنچه بیشتر دیده می شود نوعی مقدمه چینی، تست و نبض سنجی برای آن است که ببینند چه مقدار از پروژه های کودتای نرم در فضای جدید قابل بازسازی مجدد است.
نخستین عاملی که طراحان پشت پرده و عموما بیرونی فتنه را متقاعد کرده بازتولید شرایط سال 88 بسیار دشوار است، از دست رفتن هرگونه پشتوانه اجتماعی برای تحرکات مخملی مهمترین عاملی است که این وضعیت را تثبیت کرده است. اخیرا تلاش هایی برای ایجاد موج های جدیدی از ناآرامی خیابانی به ویژه از طریق برگزاری تجمعاتی با محوریت سوژه های اجتماعی و بعد سیاسی کردن آنها دیده می شود که هیچ کدام موفق نبوده است. سطح هوشیاری مردم هرچه از فتنه 88 بیشتر فاصله گرفته ایم رشد عمیق تری کرده و همچنان با خوشحالی باید گفت متوسط هوشیاری مردم از خواص بیشتر است.
عامل دوم به خواص مربوط است. جای تاسف است اما صریح باید گفت که جامعه سیاسی ایران در چند سال اخیر از حیث توان اتخاذ تصمیم های درست در زمان درست، امتحان خوبی پس نداده است. درس های فتنه 88 برای خواص چه بود؟ نخست این که برای حرمت، عزت و آبروی نظام ارزشی بیش از غلبه بر حریفان قائل باشند. دوم اینکه به ندای رهبر ولو مخالف میل و منفعت جناحی شان باشد با اشتیاق و به هنگام پاسخ بگویند. سوم اینکه همواره دست توطئه دشمن را ببینند و از آن غافل نشوند. چهارم این که با مردم روراست و صریح باشند و به قدرت تشخیص آنها اعتماد کنند. پنجم این که لااقل در درون پروژه هایی که دشمن آشکارا اعلام می کند خواهان جریان یافتن آنها در فضای سیاسی کشور است، فرو نروند. به راستی وقتی دشمن بوضوح درصدد چندپاره نشان دادن اصولگرایان است، آیا افتخاری دارد که ما هم مهره ای در این بازی باشیم؟ یا وقتی دشمن آشکارا بنا را بر مخدوش کردن فرایند اجرایی انتخابات گذاشته، آیا هنری است که برخی آقایان هم به عنوان کمک کار این پروژه ظاهر شوند؟ یا به عنوان نمونه، وقتی همه توان دشمن بر سیاه نمایی و ناکارآمد نشان دادن نظام است، مستند کردن اتهامات دشمن و تقویت پروژه آن، خیانت کوچکی است؟
مجموعه این عوامل نشان می دهد که فتنه آینده- اگر فتنه ای در کار باشد- درون خواص رخ خواهد داد. برخلاف آنچه معروف شده هدف گیری جنگ نرم دشمن اکنون بیش از آنکه بر روی مردم عادی متمرکز باشد بر خواصی تمرکز دارد که بناست مردم را رهبری کنند. همچنان جامعه سیاسی ایران بیش از هرچیز محتاج نوعی اخلاق انتخاباتی است که در آن بازیگران قبل از هر چیز تقوا پیشه کرده باشند و خداوند را بر رفتار خود ناظر بدانند. قصه ساده می نماید، ولی به واقع دشوارترین بخش داستان همین جاست. درک همین یک موضوع کوچک که ما دشمن داریم و دشمن ما بازی هایی طراحی کرده که کشاندن خودی ها به درون آن مهمترین خطر پیش روست، خود گامی بلند به جلو است که البته باز در هنگامه امتحان پاهای بسیاری را می توان دید که در برداشتن این گام واجب و بلند، لنگ شده اند.
بحث درباره پیچیدگی های سیاست داخلی و آرایش های سیاسی، در مقطع فعلی، به راستی فرع بر بحث هایی است که باید آن را «اخلاق حرفه ای سیاست ورزی» خواند. گام اول برای جلوگیری بازسازی تجربه های غم بار گذشته اهتمام به فراگیر شدن این اخلاق است.
مهدی محمدی