شیخ مفید رحمة الله

 بسمه تعالی 

   شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، در سال 336 هجرى در حوالى بغداد دیده به جهان گشود. وی از چهره‏هاى بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام مى باشد. او هم متکلم است و هم فقیه. ابن ندیم در فن دوم از مقاله پنجم «الفهرست» که درباره متکلمان شیعه بحث مى‏کند، از او به عنوان «ابن المعلم» یاد کرده و او را ستایش مى‏نماید. کتاب معروف او در فقه نیز «المقنعة» است.

ابویعلى جعفرى که داماد مفید بوده است، مى‏گوید:

«مفید شب ها مختصرى مى‏خوابید و بقیه شب را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید مى‏گذرانید.»

شیخ مفید از شاگردان ابن ابى عقیل است. وى در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانش‏هاى ابتدایى را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد. او در یک خانواده پرسابقه و اصیل در تشیع و از سلاله نیکان و پاکان به دنیا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بیت رسالت علیهم السلام بود.

وى راهى بغداد گردید و در آنجا از محضر اساتید و دانشمندان کسب علم و دانش نمود تا در علم کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گردید.

شیخ مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه و سنى داراى جایگاهى رفیع است که به کلماتى از بزرگان اشاره مى‏کنیم:

1. نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید درباره او مى گوید:

«محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما است - که رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حدیث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود. او تالیفات متعددى دارد.»

2. شیخ طوسى، شاگرد ارزنده مکتب او، درباره استاد در «فهرست» مى‏نویسد:

«محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متکلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهى گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضر جواب بود او بیش از 200 جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»

3. ابن حجر عسقلانى نیز درباره او مى‏گوید:

«او بسیار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى مى کرد و به آموزگارى مى‏پرداخت و در «عکبرى» کشته شد. گفته مى‏شود که عضدالدوله به ملاقات او مى‏شتافت و هنگام مریضى به عیادت او مى‏رفت.»

4. عماد حنبلى، یکى دیگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‏گوید:

«او بزرگى از بزرگان امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه مى‏باشد. او با پیروان هر عقیده به مباحثه و مناظره مى‏پرداخت. موقعیت شایان توجهى در تشکیلات دولت آل بویه داشت. او صدقه فراوان مى‏داد. بسیار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‏لباس بود.

او مورد زیارت و ملاقات عضدالدوله قرار مى‏گرفت. نزدیک 76 سال عمر کرد و بیش از 200 جلد تالیف دارد. تشییع جنازه او شهرت دارد. در تشییع او بیش از 80 هزار نفر از شیعیان شرکت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد....»

اساتید

1. ابن قولویه قمى

2. شیخ صدوق

3. ابن ولید قمى

4. ابوغالب زرارى

5. ابن جنید اسکافى

6. ابوعلى صولى بصرى

7. ابوعبد الله صفوانى

شاگردان

1. سیدمرتضى علم الهدى

2. سیدرضى

3. شیخ طوسى

4. نجاشى

5. ابوالفتح کراجکى

6. ابویعلى جعفر بن سالار

بنا بر نقل شیخ طوسى، شاگرد برجسته شیخ مفید، وى بالغ بر 200 عنوان کتاب تألیف نموده است، از جمله:

1. المقنعة

2. الفرائض الشرعیة

3. أحکام النساء

4. الکلام فی دلائل القرآن

5. وجوه إعجاز القرآن

6. النصرة فی فضل القرآن

7. أوائل المقالات

8. نقض فضیلة المعتزلة

9. الإفصاح

10. الإیضاح

شیخ مفید در سال 413 هجرى، در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.

شیخ طوسى، که خود در تشییع جنازه او حضور داشته است، مى‏گوید:

روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سیدمرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد علیه السلام، پایین پاى آن حضرت، نزدیک قبر استادش ابن قولویه، مدفون گردید.