مختصری در باره سوره حمد

بسمه تعالی

   محتواى سوره حمد

هفت آیه اى که در این سوره وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمى است :

«بسم الله» سر آغازى است براى هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما مى آموزد.

«الحمد لله رب العالمین» درسى است از بازگشت همه نعمت ها و تربیت همه موجودات به الله ، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه مى گیرد.

«الرحمن الرحیم» این نکته را بازگو مى کند که اساس خلقت و تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است ، و محور اصلى نظام تربیتى جهان را همین اصل تشکیل مى دهد.

«مالک یوم الدین» توجهى است به معاد، و سراى پاداش اعمال ، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم .

«ایاک نعبد و ایاک نستعین»، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسانها را بیان مى کند.

«اهدنا الصراط المستقیم»، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساءله هدایت و نیز توجهى است به این حقیقت که هدایتها همه از سوى او است !

   سرانجام آخرین آیه این سوره ، ترسیم واضح و روشنى است از صراط مستقیم راه کسانى است که مشمول   نعمت هاى او شده اند، و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است .

و از یک نظر این سوره به دو بخش تقسیم مى شود بخشى از حمد و ثناى خدا سخن مى گوید و بخشى از نیازهاى بنده .

چنانکه در عیون اخبارالرضا علیه السلام در حدیثى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم) مى خوانیم : خداوند متعال چنین فرموده «من سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کردم نیمى از آن براى من ، و نیمى از آن براى بنده من است ، و بنده من حق دارد هر چه را مى خواهد از من بخواهد: هنگامى که بنده مى گوید : بسم الله الرحمن الرحیم خداوند بزرگ مى فرماید بنده ام بنام من آغاز کرد، و بر من است که کارهاى او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم ، و هنگامى که «الحمد لله رب العالمین» خداوند بزرگ مى گوید بنده ام مرا حمد و ستایش کرد، و دانست نعمت هائى را که دارد از ناحیه من است ، و بلا ها را نیز من از او دور کردم ، گواه باشید که من نعمتهاى سراى آخرت را بر نعمت هاى دنیاى او مى افزایم ، و بلا هاى آن جهان را نیز از او دفع مى کنم همانگونه که بلا هاى دنیا را دفع کردم .

و هنگامى که مى گوید «الرحمن الرحیم» خداوند مى گوید: بنده ام گواهى داد که من رحمان و رحیمم ، گواه باشید بهره او را از رحمتم فراوان مى کنم ، و سهم او را از عطایم افزون مى سازم .

و هنگامى که مى گوید «مالک یوم الدین» او مى فرماید: گواه باشید همانگونه که او حاکمیت و مالکیت روز جزا را از آن من دانست ، من در روز حساب ، حسابش را آسان مى کنم ، حسناتش را مى پذیرم ، و از سیئاتش صرف نظر مى کنم .

و هنگامى که مى گوید «ایاک نعبد» خداوند بزرگ مى گوید بنده ام راست مى گوید، تنها مرا پرستش مى کند، من شما را گواه مى گیرم بر این عبادت خالص ثوابى به او مى دهم که همه کسانى که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.

و هنگامى که مى گوید «ایاک نستعین» خدا مى گوید: بنده ام از من یارى جسته ، و تنها به من پناه آورده گواه باشید من او را در کارهایش کمک مى کنم ، در سختیها به فریادش ‍ مى رسم ، و در روز پریشانى دستش را مى گیرم .

و هنگامى که مى گوید «اهدنا الصراط المستقیم ...» (تا آخر سوره) خداوند مى گوید این خواسته بنده ام بر آورده است ، و او هر چه مى خواهد از من بخواهد که من اجابت خواهم کرد آنچه امید دارد، به او مى بخشم و از آنچه بیم دارد ایمنش مى سازم .