عروه الوثقی
حضرت امام خمینی (ره): آنها که خواب آمریکا را می‌بینند، خدا بیدارشان کند.عروه الوثقی
حضرت امام خمینی (ره): آنها که خواب آمریکا را می‌بینند، خدا بیدارشان کند.در محضر علامه۲
بسمه تعالی
در محضر علامه :
برگزیده ای از سؤالاتی که از محضر مفسر کبیر قرآن ، صاحب تفسیر گرانقدر المیزان ، مرحوم علامه طباطبائی قدس سره الشریف رو گرفته از کتاب « در محضر علامه » تألیف محمد حسین رشاد تقدیم می گردد . شماره سؤالات نیز مربوط به همان کتاب می باشد :
فلسفه خلقت موجودات و جبر و اختیار
سؤال 94 : خداوند موجوات شرّ را برای چه آفریده است ؟
جواب : خداوند متعال هر چه خلق فرموده ، خیر محض است . چنان که می فرماید :
« ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها » 1 « و هر رحمتی را که خداوند برای مردم گشاید ، باز دارنده ای براى آن نیست . »
سؤال 95 : آیا شمر در برابر امام حسین علیه السلام شرّ نیست ؟
جواب : عالم انسان ، عالم امتحان است و امتحان به خیر و شرّ نیاز دارد و شرّ جنبه ی عدمی است و خیر امر وجودی ، و تا شرّ نباشد خیر معلوم نمی شود . در نظام انسانی اگر شمر نباشد ، مقام امام حسین علیه السلام معلوم نمی شود .
سؤال 96 : بنا بر این ، آفرینش شمر در علم خداوند متعال و در تقدیر نظام آفرینش بوده و باید باشد ؛ آیا در این صورت جبر لازم نمی آید و همان حرف خیام ثابت نمی شود ؟ که می گوید :
می می خورم و هر که چو من اهل بود
می خوردن او نزد خرد سهل بود
می خودن من ، حق ز ازل می دانست
گر می نخورم ، علم خدا جهل بود 2
جواب : ضرورتِ وجود است ، جبر نیست . با این حال شمر می توانست جنایت را مرتکب نشود ، لیکن
به سوء اختیار خود مرتکب شد . و اما سخن خیام که گفته است :
می می خورم و هر که چو من اهل بود
می خوردن او نزد خرد سهل بود
می خودن من ، حق ز ازل می دانست
گر می نخورم ، علم خدا جهل بود
حرف غلطی است ؛ زیرا علم خداوند متعال در ازل به « فعلِ بدون اختیار » تعلق نگرفته است ؛ بلکه به « فعلِ اختیاری » بنده تعلق گرفته و به همان صورتی که خداوند متعال از ازل بدان علم داشته ، یعنی « فعل با اراده و اختیار » واقع می شود و لذا هیچ گاه علم خدا جهل نمی شود و این گونه نیست که فعل بدون اختیار و اراده انجام گیرد ، تا علم خدا جهل شود و علم ازلی خداوند به فعل ، علت فعل نخواهد بود .
عدم تضاد اخبار سعادت و شقاوت با اختیار
سؤال 105 : معنای این روایت چیست که می فرماید :
« السَّعیدُ سعیدٌ فی بَطْنِ اُمّهِ و الشَّقِیُّ شَّقِیُّ فی بَطْنِ اُمّهِ »
خوشبخت کسی است که در شکم مادرش خوشبخت باشد و بدبخت کسی است که در شکم مادرش بدبخت باشد .
جواب : روایت به این صورت است « السَّعیدُ مَنْ سَعِدَ فی بَطْنِ اُمّهِ و الشَّقِیُّ مَنْ شَقِیَ فی بَطْنِ اُمّهِ » و اصل این حدیث روایتی است مفصل از حضرت باقر علیه السلام که چگونگی پیدایش انسان را بیان می کند . آن حضرت می فرماید : بعد از گذشت چهار ماه از زمانی که بین زن و شوهر مقاربت صورت گرفت و نطفه در رحم مستقر شد ، یعنی درست در آغاز زندگی کودک ، خداوند متعال به دو ملک دستور می دهد که یکی در داخل رحم و دیگری در خارج از آن تمام مقدرات بچه اعم از روزی ، زندگانی و مرگ ، تندرستی و بیماری و ... را بنویسند . آن دو عرض می کنند از کجا بنویسیم ؟ خداوند متعال می فرماید : به پیشانی مادر نگاه کنید و از آن جا بنویسید و در آخر روایت آمده است :
« وَ یَحْفَظانِ للهِ الْبَداءَ فی جمیع ذالِکَ . »
در تمام این امور ، حق بدا و تغییر و تبدل را برای خداوند محفوظ می دارند . بعد از آن امام باقر علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند :
« السَّعیدُ سعیدٌ فی بَطْنِ اُمّهِ و الشَّقِیُّ مَنْ شَّقِیَ فی بَطْنِ اُمّهِ » 3
و معنی روایت این است که تمام امور اعم از خیر و شرّ و سعادت و شقاوت در شکم مادر مقدر می شود ، البته به شرط بدا برای خداوند متعال ؛ بنا بر این ، سعادت و شقاوت در شکم مادر ضرورت نمی آورد ، بلکه صرف امکان و قابل بداء و تغییر پذیر است و سرنوشتی که آن دو ملک نوشته اند اقتضای طبع است و ممکن است تغییر پیدا کند .
دعا و ارتباط آن با قضا و قدر
سؤال 113 : آیا دعا منافات با قضا و قدر دارد ؟
جواب : خیر . خود دعا نیز از قَدَر است .
سؤال 114 : دعا یا طلب و درخواست چیزی است که لا محاله یا حاصل خواهد شد و یا حاصل نخواهد شد و به عبارت دیگر ، دعا یا طلب چیزی است که حتماً حاصل می شود و یا حتماً حاصل نخواهد شد . پس فایده ی دعا چیست ؟
جواب : دعا از علل وجود است و امکان دارد چیزی که در صورت دعا نکردن حاصل نمی شده ، با دعا حاصل گردد و یا چیزی که در صورت دعا نکردن واقع و حاصل می شده ، با دعا رفع گردد .
تقدیر امور در شب قدر
سؤال 115 : آیا اموری که در شب قدر مقدّر می شود ( از جمله عمر انسان ) حتمی است ؟
جواب : « بِمَرتَبَهٍ مِنَ الْحَتْمِ » ( مرتبه ای از حتم است ) ، نه حتمی که برو و برگرد نداشته باشد .
1 – سوره فاطر ، آیه 2 .
2 – رباعیات خیام .
3 – روایت منقول از امام باقر علیه السلام در کافی جلد 6 ص 13 روایت 4 و بحار الانوار ج 60 ص 344 روایت 31 و روایت منقول از رسول اکرم صلی الله علیه و آله در بحار الانوار ج 5 ص 9 روایت 13 ص 157 . روایت 10 ذکر شده است . برای بررسی تفاوت های لفظی روایت با متن فوق به مدارک مذکور رجوع شود .
