بسمه تعالی
الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ بِلَا أَوَّلٍ کَانَ قَبْلَهُ، وَ الْآخِرِ بِلَا آخِرٍ یَکُونُ بَعْدَهُ الَّذِی قَصُرَتْ عَنْ رُؤْیَتِهِ أَبْصَارُ النَّاظِرِینَ، وَ عَجَزَتْ عَنْ نَعْتِهِ أَوْهَامُ الْوَاصِفِینَ. ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلَى مَشِیَّتِهِ اخْتِرَاعاً. ثُمَّ سَلَکَ بِهِمْ طَرِیقَ إِرَادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فِی سَبِیلِ مَحَبَّتِهِ، لَا یَمْلِکُونَ تَأْخِیراً عَمَّا قَدَّمَهُمْ إِلَیْهِ، وَ لَا یَسْتَطِیعُونَ تَقَدُّماً إِلَى مَا أَخَّرَهُمْ عَنْهُ. وَ جَعَلَ لِکُلِّ رُوحٍ مِنْهُمْ قُوتاً مَعْلُوماً مَقْسُوماً مِنْ رِزْقِهِ، لَا یَنْقُصُ مَنْ زَادَهُ نَاقِصٌ، وَ لَا یَزِیدُ مَنْ نَقَصَ مِنْهُمْ زَائِدٌ. ثُمَّ ضَرَبَ لَهُ فِی الْحَیَاةِ أَجَلًا مَوْقُوتاً، وَ نَصَبَ لَهُ أَمَداً مَحْدُوداً، یَتَخَطَّى إِلَیْهِ بِأَیَّامِ عُمُرِهِ، وَ یَرْهَقُهُ بِأَعْوَامِ دَهْرِهِ، حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَقْصَى أَثَرِهِ، وَ اسْتَوْعَبَ حِسَابَ عُمُرِهِ، قَبَضَهُ إِلَى مَا نَدَبَهُ إِلَیْهِ مِنْ مَوْفُورِ ثَوَابِهِ، أَوْ مَحْذُورِ عِقَابِهِ، لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَسَاءُوا بِمَا عَمِلُوا وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى. عَدْلًا مِنْهُ، تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ، وَ تَظاَهَرَتْ آلَاؤُهُ، لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْأَلُونَ. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَوْ حَبَسَ عَنْ عِبَادِهِ مَعْرِفَةَ حَمْدِهِ عَلَى مَا أَبْلَاهُمْ مِنْ مِنَنِهِ الْمُتَتَابِعَةِ، وَ أَسْبَغَ عَلَیْهِمْ مِنْ نِعَمِهِ الْمُتَظَاهِرَةِ، لَتَصَرَّفُوا فِی مِنَنِهِ فَلَمْ یَحْمَدُوهُ، وَ تَوَسَّعُوا فِی رِزْقِهِ فَلَمْ یَشْکُرُوهُ. وَ لَوْ کَانُوا کَذَلِکَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِیَّةِ إِلَى حَدِّ الْبَهِیمِیَّةِ فَکَانُوا کَمَا وَصَفَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ «إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلًا.» وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا عَرَّفَنَا مِنْ نَفْسِهِ، وَ أَلْهَمَنَا مِنْ شُکْرِهِ، وَ فَتَحَ لَنَا مِنْ أَبْوَابِ الْعِلْمِ بِرُبُوبِیَّتِهِ، وَ دَلَّنَا عَلَیْهِ مِنَ الْإِخْلَاصِ لَهُ فِی تَوْحِیدِهِ، وَ جَنَّبَنَا مِنَ الْإِلْحَادِ وَ الشَّکِّ فِی أَمْرِهِ. حَمْداً نُعَمَّرُ بِهِ فِیمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ مَنْ سَبَقَ إِلَى رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ. حَمْداً یُضِیءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ، وَ یُسَهِّلُ عَلَیْنَا بِهِ سَبِیلَ الْمَبْعَثِ، وَ یُشَرِّفُ بِهِ مَنَازِلَنَا عِنْدَ مَوَاقِفِ الْأَشْهَادِ، یَوْمَ تُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُونَ، یَوْمَ لَا یُغْنِی مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَیْئاً وَ لَا هُمْ یُنْصَرُونَ. حَمْداً یَرْتَفِعُ مِنَّا إِلَى أَعْلَى عِلِّیِّینَ فِی کِتَابٍ مَرْقُومٍ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ. حَمْداً تَقَرُّ بِهِ عُیُونُنَا إِذَا بَرِقَتِ الْأَبْصَارُ، وَ تَبْیَضُّ بِهِ وُجُوهُنَا إِذَا اسْوَدَّتِ الْأَبْشَارُ. حَمْداً نُعْتَقُ بِهِ مِنْ أَلِیمِ نَارِ اللَّهِ إِلَى کَرِیمِ جِوَارِ اللَّهِ. حَمْداً نُزَاحِمُ بِهِ مَلَائِکَتَهُ الْمُقَرَّبِینَ، وَ نُضَامُّ بِهِ أَنْبِیَاءَهُ الْمُرْسَلِینَ فِی دَارِ الْمُقَامَةِ الَّتِی لَا تَزُولُ، وَ مَحَلِّ کَرَامَتِهِ الَّتِی لَا تَحُولُ. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی اخْتَارَ لَنَا مَحَاسِنَ الْخَلْقِ، وَ أَجْرَى عَلَیْنَا طَیِّبَاتِ الرِّزْقِ. وَ جَعَلَ لَنَا الْفَضِیلَةَ بِالْمَلَکَةِ عَلَى جَمِیعِ الْخَلْقِ، فَکُلُّ خَلِیقَتِهِ مُنْقَادَةٌ لَنَا بِقُدْرَتِهِ، وَ صَائِرَةٌ إِلَى طَاعَتِنَا بِعِزَّتِهِ. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَغْلَقَ عَنَّا بَابَ الْحَاجَةِ إِلَّا إِلَیْهِ، فَکَیْفَ نُطِیقُ حَمْدَهُ أَمْ مَتَى نُؤَدِّی شُکْرَهُ لَا، مَتَى. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی رَکَّبَ فِینَا آلَاتِ الْبَسْطِ، وَ جَعَلَ لَنَا أَدَوَاتِ الْقَبْضِ، وَ مَتَّعَنَا بِأَرْوَاحِ الْحَیَاةِ، وَ أَثْبَتَ فِینَا جَوَارِحَ الْأَعْمَالِ، وَ غَذَّانَا بِطَیِّبَاتِ الرِّزْقِ، وَ أَغْنَانَا بِفَضْلِهِ، وَ أَقْنَانَا بِمَنِّهِ. ثُمَّ أَمَرَنَا لِیَخْتَبِرَ طَاعَتَنَا، وَ نَهَانَا لِیَبْتَلِیَ شُکْرَنَا، فَخَالَفْنَا عَنْ طَرِیقِ أَمْرِهِ، وَ رَکِبْنَا مُتُونَ زَجْرِهِ، فَلَمْ یَبْتَدِرْنَا بِعُقُوبَتِهِ، وَ لَمْ یُعَاجِلْنَا بِنِقْمَتِهِ، بَلْ تَأَنَّانَا بِرَحْمَتِهِ تَکَرُّماً، وَ انْتَظَرَ مُرَاجَعَتَنَا بِرَأْفَتِهِ حِلْماً. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی دَلَّنَا عَلَى التَّوْبَةِ الَّتِی لَمْ نُفِدْهَا إِلَّا مِنْ فَضْلِهِ، فَلَوْ لَمْ نَعْتَدِدْ مِنْ فَضْلِهِ إِلَّا بِهَا لَقَدْ حَسُنَ بَلَاؤُهُ عِنْدَنَا، وَ جَلَّ إِحْسَانُهُ إِلَیْنَا وَ جَسُمَ فَضْلُهُ عَلَیْنَا فَمَا هَکَذَا کَانَتْ سُنَّتُهُ فِی التَّوْبَةِ لِمَنْ کَانَ قَبْلَنَا، لَقَدْ وَضَعَ عَنَّا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ، وَ لَمْ یُکَلِّفْنَا إِلَّا وُسْعاً، وَ لَمْ یُجَشِّمْنَا إِلَّا یُسْراً، وَ لَمْ یَدَعْ لِأَحَدٍ مِنَّا حُجَّةً وَ لَا عُذْراً. فَالْهَالِکُ مِنَّا مَنْ هَلَکَ عَلَیْهِ، وَ السَّعِیدُ مِنَّا مَنْ رَغِبَ إِلَیْهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بِکُلِّ مَا حَمِدَهُ بِهِ أَدْنَى مَلَائِکَتِهِ إِلَیْهِ وَ أَکْرَمُ خَلِیقَتِهِ عَلَیْهِ وَ أَرْضَى حَامِدِیهِ لَدَیْهِ حَمْداً یَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ کَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ. ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَکَانَ کُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَیْنَا وَ عَلَى جَمِیعِ عِبَادِهِ الْمَاضِینَ وَ الْبَاقِینَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ، وَ مَکَانَ کُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً أَبَداً سَرْمَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ. حَمْداً لَا مُنْتَهَى لِحَدِّهِ، وَ لَا حِسَابَ لِعَدَدِهِ، وَ لَا مَبْلَغَ لِغَایَتِهِ، وَ لَا انْقِطَاعَ لِأَمَدِهِ حَمْداً یَکُونُ وُصْلَةً إِلَى طَاعَتِهِ وَ عَفْوِهِ، وَ سَبَباً إِلَى رِضْوَانِهِ، وَ ذَرِیعَةً إِلَى مَغْفِرَتِهِ، وَ طَرِیقاً إِلَى جَنَّتِهِ، وَ خَفِیراً مِنْ نَقِمَتِهِ، وَ أَمْناً مِنْ غَضَبِهِ، وَ ظَهِیراً عَلَى طَاعَتِهِ، وَ حَاجِزاً عَنْ مَعْصِیَتِهِ، وَ عَوْناً عَلَى تَأْدِیَةِ حَقِّهِ وَ وَظَائِفِهِ. حَمْداً نَسْعَدُ بِهِ فِی السُّعَدَاءِ مِنْ أَوْلِیَائِهِ، وَ نَصِیرُ بِهِ فِی نَظْمِ الشُّهَدَاءِ بِسُیُوفِ أَعْدَائِهِ، إِنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیدٌ.
چون به دعا آغاز مىکرد نخست خداى عز و جل را با چنین عبارتهاى حمد و ثنا مىگفت :
حمد و سپاس خداى را،آن نخستین بى پیشین را و آن آخرین بى پسین را،خداوندى را که دیده بینایان از دیدارش قاصر آید و اندیشه واصفان از نعت او فروماند.آفریدگان را به قدرت خود ابداع کرد و به مقتضاى مشیت خویش جامه هستى پوشید و به همان راه که ارادت او بود روان داشت و رهسپار طریق محبت خویش گردانید.
چون ایشان را به پیش راند،کس را یاراى واپس گراییدن نبود،و چون واپس دارد،کس را یاراى پیش تاختن نباشد.
هر زنده جانى را از رزق مقسوم خویش توشهاى معلوم نهاد؛آن سان که کس نتواند از آن که افزونش داده،اندکى بکاهد و بر آن که اندکش عنایت کرده،چیزى بیفزاید.
سپس هر یک از آدمیان را عمرى معین مقرر کرد و مدتى محدود که با گامهاى روزها و سالهایش مىپیماید،تا آنگاه که به سر آردش؛آن سان که چون آخرین گامها را بر دارد و پیمانه عمرش لبریز شود،او را فرو گیرد:یا به ثواب فراوانش بنوازد،یا به ورطه عقابى خوفناکش اندازد،تا بدکاران را به کیفر عمل خویش برساند و نیکوکاران را به پاداش کردار نیک خویش و این خود عین عدالت اوست.
منزه و پاک است نامهاى او و ناگسستنى است نعمتهاى او.کس را نرسد که او را در برابر اعمالش باز خواست کند و اوست که همگان را به باز خواست کشد.#(1) حمد و سپاس خداوندى را که اگر معرفت حمد خویش را از بندگان خود دریغ مىداشت،در برابر آن همه نعمتها که از پس یکدیگر بر آنان فرو مىفرستاد،آن نعمتها به کار مىداشتند و لب به سپاسش نمىگشادند،به رزق او فراخ روزى مىجستند و شکرش نمىگفتند.و اگر چنین مىبودند از دایره انسانیت برون مىافتادند و در زمره چارپایان در مىآمدند.چنان مىشدند که خداى تعالى در محکم تنزیل خود گفته است:«چون چارپایانند،بل از چارپایان هم گمراهتر.»#(2)
حمد و سپاس خداوندى را که خود را به ما شناسانید و شیوه سپاسگزارىاش را به ما الهام کرد و ابواب علم ربوبیت خویش را به روى ما بگشاد و ما را به اخلاص در توحید او راه نمود و از الحاد و تردید در امر وى به دور داشت.او را سپاس گوییم،چنان سپاسى که چون در میان سپاسگزارانش زیستن گیریم،همواره با ما باشد و به یارى آن از همه آنان که خواستار خشنودى و بخشایش او هستند گوى سبقت بربایم.آن چنان سپاسى که تابشش تاریکى وحشت افزاى گور بر ما روشن گرداند و راه رستاخیر براى ما هموار سازد و در آن روز که هر کس به جزاى عمل خویش رسد و بر کس ستم نرود و هیچ دوستى از دوست خویش دفع مضرت نتواند و کس به کس یارى نرساند،چون در موقف بازخواست ایستیم،منزلت ما برافرازد و بر مرتبت ما بیفزاید .
حمد و سپاسى آنچنان که نوشته در نامه عمل ما به اعلى علیین فرا رود و فرشتگان مقرب بر آن گواهى دهند.
حمد و سپاسى آنچنان که در آن روز که دیدگان را پرده حیرت فرو گیرد،دیدگان ما بدان روشنى گیرد و در آن روز که گروهى سیهروى شوند،ما سپیدروى گردیم.
حمد و سپاسى آنچنان که ما را از آتش دردناک خداوندى برهاند و در جوار کرمش بنشاند.
حمد و سپاسى آنچنان که ما را با فرشتگان مقرب او همنشین سازد و در آن سراى جاوید که جایگاه کرامت همیشگى اوست با پیامبران مرسل همدوش گرداند.
حمد خداوندى را که سیرتها و صورتهاى پسندیده را براى ما برگزید و روزیهاى خوش و نیکو را به ما ارزانى داشت.خداوندى که ما را آن گونه برترى داد که بر همه آفریدگان سلطه یابیم،چندان که به قدرت او هر آفریده فرمانبردار ماست و به عزت او در ربقه طاعت ما.
سپاس خداوندى را که جز به خود،در نیاز را به روى ما فرو بست.
چگونه از حمد او بر آییم؟کى سپاسش توانیم گفت؟نمىتوانیم،کى توانیم؟
حمد خداوندى را که در پیکر ما ابزارهایى نهاد که توان بست و گشادمان باشد و به نعمت روح،زندگیمان عنایت فرمود و اندامهایى داد که به نیروى آنها کارها توانیم ساخت و ما را از هر چه خوش و گوارنده است روزى داد و به فضل خویش بىنیاز گردانید و به من و کرم خود سرمایه بخشید.و تا فرمانبردارى و سپاسگزاریمان بیازماید،به کارهایى فرمان داد و از کارهایى نهى فرمود.چون از فرمانش سر برتافتیم و بر مرکب عصیان برنشستیم،به عقوبت ما نشتافت و در انتقام از ما تعجیل روا نداشت،بلکه به رحمت و کرامت خویش ما را زمان داد و به رأفت و حلم خود مهلت عطا فرمود،باشد که بازگردیم.
حمد و سپاس خداوندى را که ما را به توبه راه نمود.و اگر پرتو فضل او نبود،هرگز بدان راه نمىیافتیم.و اگر از فضل او تنها به همین یک نعمت بسنده مىکردیم،بازهم دهش او به ما نیکو و احسان او در حق ما جلیل و فضل و کرمش بس کرامند مىبود،که روش او در قبول توبه پیشینیان نه چنین بود.ما را از هر چه فراتر از تاب و توانمان بود معاف داشت و جز به اندازه توانمان تکلیف نفرمود و جز به اعمال سهل و آسانمان وا نداشت،تا هیچ یک از ما را عذرى و حجتى نماند.
هر که از ما سر از فرمانش برتابد،کارش به شقاوت کشد و آن که به درگاه او روى کند،تاج سعادت بر سر نهد.
حمد و سپاس خداى را،بدان سان که مقربترین فرشتگانش و گرامىترین آفریدگانش و ستودهترین ستایندگانش مىستایند.
حمدى برتر از هر حمد دیگر،آن سان که پروردگار ما از همه آفریدگان خود برتر است.
حمد باد او را به جاى هر نعمتى که بر ما و بر دیگر بندگان در گذشته و زنده خود دارد،به شمار همه چیزها که در علم بىانتهاى او گنجد و چند برابر نعمتهایش،حمدى بىآغاز و بىانجام و تا روز رستاخیز،حمدى که حدى و مرزى نشناسد و حسابش به شمار در نیاید و پایانش نبود و زمانش در نگسلد.حمدى که ما را به فرمانبردارى و بخشایش او رساند و خشنودىاش را سبب گردد و آمرزش او را وسیله باشد و راهى بود به بهشت او پناهگاهى بود از عذاب او و آسایشى بود از خشم او و یاورى بود بر طاعت او و مانعى بود از معصیت او و مددى بود بر اداى حق و تکالیف او.حمدى که ما را در میان دوستان سعادتمندش کامروا کند و به زمره آنان که به شمشیر دشمنانش به فوز شهادت رسیدهاند درآورد.انه ولى حمید.
پىنوشتها
1.اشاره است به این آیه: «لا یسئل عما یفعل و هم یسئلون (سوره 21/آیه 23)
.2 ان هم الا کالانعام بل هم اضل سبیلا (سوره 25/آیه 44)
بسمه تعالی
همنشینی با قرآنیکی از مدرسان دانشگاهمان میگفت: یک باربرای تلاوت قرآن به کرمان دعوت شدم. وقتی به آنجا رفتم، شنیدم شخصی که دستش هنگام کار با دستگاه پرس، له شده بود و دکترها دستور به قطع دستش را داده بودند، با توسل به حضرت بقیة الله الاعظم(عج) شفا گرفته است. من که این مطلب برایم بسیار جالب بود، تلاش کردم تا هر طور شده، او را ببینم. وقتی او را دیدم، پرسیدم: شما چه عمل صالحی انجام دادهای که این چنین مورد عنایت قرار گرفتهای، ایا اهل تهجّد و نماز شب بودهای؟ ایشان گفتند: «البته، اهل نماز شب نیستم، ولی با قرآن و محافل قرآنی انس دارم و به قاریان قرآن و سعی میکنم با ماشین خود آنها را به مجالس قرآنی برسانم و در پی خیر باشم». گر طبیانه بیایی به سر بالینم به دو عالم ندهم لذت بیماری را ! رویای تلاوتسرود عشق و ایمان را بخوانید کتاب نور عرفان را بخوانید شما را هر قدر باشد میسر گل آیات قرآن را بخوانید روزی به دیدار یکی از دوستانم که قاری قرآن بود رفتم که عمل کرده بود هنگام به هوش آمدن بالای سرش ایستاده بودم و میشنیدم که قرآن تلاوت مینمود. وقتی موضوع را به دکتر گفتم و ایشان پاسخ داد: «معمولا اکثر افراد در موقع به هوش آمدن صداها یا روحیاتی را که داشتهاند، از خود بروز میدهند .ایشان هم که قبلاً قرآن تلاوت میکرده و با قرآن مانوس بوده است، در هنگام به هوش آمدن، قرآن میخواند». کلام روحبخشدقیقاً به خاطر ندارم که چند ساله بودم. شاید 12 سال داشتم. شب، وقتی افراد خانواده، به کار خود سرگرم بودند، من به این میاندیشیدم که چگونه خود را مشغول کنم؟! ناگهان به ذهنم خطور کرد که قرآن بخوانم و جان را با آیات نور جلائی بدهم همانطور که پدرم هر روز بعد از نماز صبح با تلاوت آیات قرآن جانم را تازه میکرد. بنابراین به سراغ قرآن رفتم و نزدیک نیم ساعت با صدای بلند و نه چندان خوش به تلاوت قرآن پرداختم، آن شب وقتی خوابیدم، خود را دیدم که با لحنی بسیار زیبا و حالتی معنوی که سراسر وجودم را در بر گرفته بود، آیه; بسم اللهالرحمن الرحیم را تلاوت میکردم؛ لحن و صدایی نیکو که اکنون پس از سالها، هنوز نه خودم توانستهام آیه; شریفه; بسم الله الرحمن الرحیم را آن گونه تلاوت کنم و نه از قاری مشهور و متبحری شنیدهام. یاسینمادری میگفت از واعظی شنیده بودم که هر کس در هنگام بارداری هر شب قبل از خواب سوره; یس را بخواند عاقبت فرزندش، قاری یا مربی قرآن خواهد شد. من چنین کردم، وقتی فرزندم به 6 سالگی رسید، او را به مکتب خانه بردم تا قرآن را یاد بگیرد، اما متاسفانه او مکرر از مکتب خانه فرار میکرد، حتی به مدرسه نرفت و تا چهارده سالگی بیسواد بود. من که بسیار نامید شده بودم، با خود گفتم: «یا خواندن سوره; (یس) قبول نشده یا حرفهای واعظ در بالای منبر صحت نداشته است». مدتی که گذشت، پسرم به طور عجیبی شیفته قرآن شد، در تحت تربیت مربی قرآن قرار گرفت و به این وسیله هم از لحاظ اخلاقی بسیار پیشرفت نمود و هم در زمان انقلاب در حرکتهای انقلابی به طور فعال شرکت کرد، پس از انقلاب نیز در جبهههای دفاع مقدس جنگید و به درجه جانبازی رسید. اکنون نیزموفق به کسب مدرک دانشگاهی شده است و این نیست، مگر به برکت قرآن و لطف خداوند متعال. |
| |||||
| |||||
ذکر مصیبت از زبان حجت الاسلام والمسلمین شیخ حسین انصاریان
با ارزش ترین سرزمین
ورود حضرت حسین(ع) به کربلا روز پنجشنبه دوم محرم سال 61 هجری بود. ارزش سرزمین و خاک کربلا در بخشی از روایات آمده. شیخ صدوق در امالی می گوید: امیرالمومنین(ع) پس از بازگشت از صفین در کربلا پیاده شد، نماز صبح را آن جا خواند، سپس مقداری از خاک آن زمین را برداشت و بویید و به جای تعقیب نماز گفت: «واهاً لَک أیتُها التربَة لَیُحشَرَن مِنک أقوامٍ یَدخُلونَ الجَنَةَ بِغَیر حِساب» شگفتا از تو ای خاک، قومی از تو بیرون می آیند قیامت که بی حساب وارد محشر می شوند. امام زمان(ع) در توقیعی که درباره زیارت امام حسین(ع) به سوی قاسم ابن علاء همدانی فرستاد، این نکته را در آن زیارت اشاره کردند: «وَ شِفاءُ فى تُـربَتِه» خدا درمان درد را در خاک او قرار داد. در روایات آمده که سجده بر تربت حضرت حسین به ارزش نماز اضافه می کند و عیوب معنوی نماز را می پوشاند. از امام باقر نقل شده که درباره زمین کربلا فرمودند: «نهِىَ أکرَمُ أرضِ اللـهِ عَلَیه» زمین کربلا با ارزش ترین زمین نزد خداست. ابومخنف می گوید: چون به زمین کربلا رسیدند، اسب امام(ع) از حرکت بازماند. هر چه کرد به حرکت نیامد، فرمود اسب دیگری را آوردند، تا هفت اسب را عوض کرد، اما هیچ کدام حرکت نکردند. امام(ع) فرمودند: نام این زمین چیست؟ عرض کردند: «غاضریه». فرمود: غیر از این نام دیگری ندارد؟ گفتند: نینوا. فرمود: چه نام دیگری دارد؟ گفتند: شاطی الفرات. فرمود: غیر از این اسامی، اسم دیگری دارد؟ گفتند: کربلا. آهی کشید و فرمود: «أرضُ کـربٍ وَ بَـلا» سپس فرمودند: پیاده شوید، از این زمین کوچ نکنید، به خدا قسم این جا محل پیاده شدن سواران ماست. به خدا قسم این جا محل ریخته شدن خون ماست. «وَ ها هُنا وَ اللهِ هَتک حَریمِنا» به خدا قسم این جا محل دریده شدن پرده حرمت ماست. به خدا قسم این جا محل کشته شدن مردان ما و ذبح شدن اطفال ماست و این جاست که قبور ما را در آینده زیارت می کنند. این جا همان جایی است که پیغمبر(ص) جدم، به من خبر داد و تخلفی در گفته پیغمبر(ص) نیست. سید بن طاووس که مورد اطمینان همه بزرگان دین است، در لهوف می گوید: وقتی حضرت پیاده شدند، روی زمین نشستند و این اشعار معروف را: «یا دَهر اُفٍ لَک مِن خَلیلى» را خواندند که مضمون اشعار این بود: اف بر تو ای روزگار با این دوستی ات، چه قدر در گاه و بی گاه مردمی در راه مطالبه حق مشروع خودشان کشته شدند، مرگ خیلی نزدیک است و هر جانداری این راه را طی می کند و به سوی خدا می رود. سید بن طاووس می فرماید: وقتی زینب کبری(س) این اشعار را شنید، گفت: برادر! این سخن کسی است که یقین به کشته شدن خودش دارد. فرمودند: آری خواهر، همین طور است. زینب کبری(س) فریاد زد، ناله زد، به شدت گریه کرد و گفت برادرم خبر مرگ خودش را دارد می دهد. سپس گفت: ای برادرم و ای نور چشمم، ای ودیعه پیشینیان و جمال و زیبایی پیشینیان، کاش مرگ مرا نابود کرده بود و زندگی را از من گرفته بود و امروز را نمی دیدم. سید بن طاووس می گوید: زنان حرم با شنیدن ناله زینب کبری(س) گریه کردند، به صورت لطمه زدند، گریبان چاک کردند و ام کلثوم(س) فریاد برداشت: «وا مُــحــمـــدا، وا عَــلــیـــا، وا اُمـــا، وا حسنا...».
احترام به زهرا(س) رمز سعادت
داستان شگفت انگیز «حر بن یزید ریاحی» را کتاب های مهمی مانند ابومخنف، لهوف، ارشاد مفید، بحار علامه مجلسی و...، نقل کردند که خلاصه ای از آن به این مضمون است: کاروان سیدالشهدا(ع) وقتی خواست از منزل ذباله به طرف کوفه حرکت کند، امام حسین(ع) فرمان داد آب بردارید، فراوان هم بردارید. کاروان با آب فراوان حرکت کرد. در راه یکی از یاران تکبیر گفت، امام(ع) از او پرسید برای چه تکبیر گفتی؟ گفت: درختان خرما دیدم. دیگران گفتند: ما با این صحرا آشنا هستیم، درخت خرمایی وجود ندارد، فرمود: به دقت بنگرید چه می بینید؟ گفتند: گردن های اسب. فرمود: من هم چنین می بینم. که ناگهان سپاه ابن زیاد در حالی که سخت تشنه بودند از راه رسیدند. امام(ع) دستور داد آنها و اسبها را سیراب کنید. یاران امام(ع) که آب فراوانی داشتند همه سپاه دشمن و اسب هایشان را سیراب کردند. سپاه کوفه با ریاست «حر بن یزید» پس از سیراب شدن یک مقدار استراحت کردند تا ظهر شد. در این جا «حر بن یزید» با نیروی ادب یک قدم به سوی حق آمد، اما چگونه؟ وقت ظهر، امام(ع) به حجاج بن مسروق، موذن ارتش خودشان فرمودند: اذان بگو. سپس به حر فرمودند آیا نمازت را با لشکر خودت می خوانی؟ فرمانده سپاه دشمن، نان خور یزید، بر خلاف انتظار گفت: نه، بلکه نماز را با تو می خوانم. این ادب و این نمازی که او خواست پشت سر حضرت بخواند، در حقیقت پشت کردن به فرهنگ دشمن بود و او را یک قدم به سوی پروردگار پیش برد و این کارش، کلیدی برای گشوده شدن درهای رحمت حق به سوی او بود. نماز خواندند و امام(ع) خطبه ای را خواندند، تا وقت نماز عصر شد. باز «حر بن یزید» نماز عصر را به حضرت(ع) اقتدا کرد، پس از نماز، بین امام(ع) و حر گفت وگو درباره مردم کوفه و بازگشت امام(ع) به مکه یا مدینه آغاز شد. ولی حر اصرار کرد که من مأمورم شما را به کوفه ببرم. امام(ع) در برابر حر فرمودند: «ثکلتک امک» مادرت به عزایت بنشیند، چه می خواهی؟ حر یک مقدار سکوت کرد، سپس به حضرت(ع) نظر کرد و گفت: به خدا سوگند اگر غیر تو از عرب این کلمه را به من می گفت و در یک چنین گرفتاری که تو هستی قرار داشت، من او را رها نمی کردم و مادرش را به شیون و فرزند مردگی یاد می کردم، قطعاً پاسخش را می دادم، ولی به خدا سوگند من حق ندارم نام مادرت را جز به نیکوترین وجه مقدور به زبان جاری کنم.
بعد از نماز این مرحله دوم ادب حر بود که نشان داد به خاطر این احترام به حضرت زهرا(س)، درهای رحمت خاص حق به روی او باز شد. گذشت تا روز عاشورا، با این که «عمر سعد» به او ترفیع مقام داده بود، ولی حال توبه و نورانیت عجیبی به او دست داد و با کمال خضوع و تواضع با یاد ندایی که اول سفر شنیده بود که او را به بهشت بشارت دادند، به سوی خیمه های امام(ع) حرکت کرد. نزدیک خیمه پیاده شد، دو دستش را روی سر گذاشت، چون به امام(ع) نزدیک شد، خودش را روی زمین انداخت، روی خاک انداخت و مرتب می گفت: خدایا من توبه کردم، توبه مرا بپذیر. «فَقَد ارعَبتُ قُلوبَ اُولیائِک وَ اُولادَ بَیتِ نَبیک» من دل بندگان تو را به هراس انداختم، خدایا دل دختر پغمبرت را، دل فرزندان دختر پیغمبر تو را به ترس انداختم. حضرت(ع) فرمودند:«إرفَـع رَأسَک» سرت را بلند کن. عرضه داشت: یابن رسول الله، واقعاً برای من جای توبه وجود دارد؟ حضرت(ع) فرمود: بله سرت را از روی خاک بردار، خدا توبه تو را پذیرفت.
بعد اجازه گرفت، به میدان رفت، پس از جنگ سختی شهید شد. یاران امام(ع) بدنش را برداشتند در پیشگاه حضرت حسین(ع) گذاشتند، امام(ع) به رخساره خون آلودش دست محبت کشید، غبار از چهره اش پاک کرد و این جمله را فرمود: «أنتَ الحُر کما سَمتک اُمک حُر فِى الدنیا وَ سَعیدُ فِى الآخِرَة» تو آزادی چنان که مادرت تو را به آزادی نام نهاد؛ در دنیا آزادی و در آخرت خوشبخت.
بسمه تعالی
به بهانه 4 محرم سالروز رحلت آیت الله مجتهدی تهرانی
امام زین العابدین(ع) فرموده اند: «هلک من لیس له حکیم یرش ده؛ هر کس عالم و حکیمی نداشته باشد که او را ارشاد کند هلاک می شود.» انسان باید در دو چیز استاد داشته باشد: یکی اخلاقیات و دیگری عرفیات.
اگر درس بخوانی و استاد اخلاق نداشته باشی، بر فرض، آیت الله هم بشوی، نفس تو هم، آیت الله می شود، آن وقت بیچاره می شوی. همان طور که به دکتر می روی و دستور رژیم غذایی می گیری باید پیش استاد بروی و دستور اخلاق بگیری. اساتید اخلاق من در قم آیت الله فاطمی و امام خمینی بودند.
استاد من در عرفیات، حاج شیخ علی اکبر برهان(ره) بود. عرفیات غیر از اخلاقیات است. ممکن است شخصی استاد اخلاق باشد ولی از عرفیات هیچ نفهمد. عرفیات یک سری مسائلی است که شاید خلاف شرع نباشد ولی خلاف عرف جامعه است ما هم برای این که مردم به دین و روحانیت علاقه مند شوند و طرد نشوند باید اینها را مراعات کنیم. بعضی کارها، برای مردم، اشکالی ندارد ولی برای ما روحانیون خوب نیست. ممکن است یکی در اخلاق خیلی عالی باشد ولی با وضع زندگی و با قیافه اش و با رعایت نکردن این عرفیات مردم را از دین بیزار کند. یک بار به جایی رفته بودم و موقع برگشت، یک بنز و یک وانت ترمز کردند. هر دو آشنا بودند. مردم هم نگاه می کردند که من کدام ماشین را سوار می شوم. رفتم از راننده بنز عذرخواهی کردم و گفتم: اولاً این راننده وانت یک لحظه از شما زودتر ترمز کرد، ثانیاً اگر ماشین شما را سوار شوم ممکن است راننده وانت ناراحت شود و فکر کند چون ماشینش وانت بود سوار نشدم، لذا مرا ببخشید و تشریف ببرید، من با وانت می روم.
حالا چند نمونه از عرفیات را می گویم:
- دقت در معاشرت با مردم: روحانی نباید با کسی که به دستورات دین اهمیت نمی دهد معاشرت کند (مگر این که قصد راهنمایی او را داشته باشد.) استاد ما آیت الله برهان(ره) می فرمودند: روزی به خانه رفتم و متوجه شدم که عده ای میهمان از طرف آشنایان همسرم، تشریف دارند و بعضی از آنها بدون رعایت این که ما روحانی هستیم و مردم از ما بیش از دیگران توقع دارند، با ظاهری شرعی ولی نامتناسب با عرفیات طلبگی ما، حضور داشتند، لذا به اهل بیت گفتم که برای آنها توضیح دهند که متوجه بشوند و آنها هم الحمدلله متذکر شدند
- دقت در خرج: روحانی نباید میهمانی های مفصل راه بیندازد، یا مثلاً در تالارها مراسم بگیرد و سورها و خرجهای بی مورد کند. آیت الله مرتضی حائری(ره) با کاروانی به مکه رفتند. قرار شد علمای دیگر از مکه به دیدن ایشان بیایند. مدیر کاروان از خرج خودش اتاقی آماده کرد و میوه های مختلف در اتاق آماده نمود. وقتی ایشان وارد اتاق شدند ناراحت شدند و به مدیر کاروان فرمودند: چرا می خواهی مردم را با من دشمن کنی؟ اینها را جمع کن. فقط چای کفایت می کند.
- ساده زیستی: مهمترین مطلب عرفی، ساده زیستی است. نقل می کنند آیت الله فشارکی(ره) یک اتاق داشتند که وسط آن را پرده کشیده بودند. یک طرف درس می دادند و طرف دیگر محل زندگی ایشان بود. اگر امام خمینی(ره) وقتی که از پاریس آمدند، می رفتند کاخ نیاوران شاید این قدر محبوب مردم نمی شدند و دیگر حرفشان چندان در مردم اثر نداشت، امام(ره) با آن همه عظمت، در یک خانه ساده و معمولی و یک حسینیه ساکن بودند.
در حدیث است که نظر به چهره عالم، عبادت است، اما نه عالمی که خانه آن چنانی دارد و نگاه کردن به خانه و وسائل خانه اش حسرت بر دل آدمی می گذارد.
آیا چنین شخصی روحانی است؟ آیا مردم اگر چنین شخصی را ببینند به یاد خدا می افتند؟ روحانی یعنی کسی که روحش را چنان پرورش داده که جسم و علائق نفسانی را از مادیات و زینت و زیورآلات دنیا باز داشته و به مرحله تهذیب نفسانی رسیده، نه این که فقط به فکر جسم و زینت آلات ظاهری بدن باشد. چنین شخصی جسمانی است نه روحانی. لذا نمی تواند در افراد اثر روحانی و معنوی بگذارد. این را یقین بدان که امام زمان(عج) از این زندگیها و قیافه ها راضی نیست. اینها کسانی هستند که با وضع بسیار مرفه و زندگی تجملاتی و با قیافه آن چنانی خودشان، مردم را از دین دور می کنند. زیرا رفتار و گفتار آنها با اصول و اخلاق و عرفیات اسلام منطبق نیست. شما مردم اگر چنین اشخاصی را می شناسید با آنها در ارتباط نباشید. این جور آخوندها اصلاً مرید حسابی هم ندارند و کسی به اینها میل نمی کند. اصلاً نباید به چنین عالمی نگاه کنی باید بروی علما و بزرگان را نگاه کنی، مراجع تقلید، علمای ربانی و معلمین اخلاق. غرض این که هر چه ساده تر باشی بیشتر در دل مردم اثر می گذاری.
حضرت رسول اکرم(ص) فرموده اند: «بدترین علمای امت من کسانی هستند که مردم را از ما گمراه می کنند و راههایی که به سوی ما است قطع می کنند. مردم بر اینها درود می فرستند در حالی که اینها مستحق لعنت هستند.» اگر این عرفیات را رعایت نکردی پیش نماز نشو. چرا که رعایت نکردن عرفیات به فتوای بعضی از مراجع تقلید به عدالت ضرر می زند و پشت سر تو نمی شود نماز خواند.
بسمه تعالی
«دولت مصر حق دارد با تحت الشعاع قراردادن نتایج انتخابات از پیروزی اسلام گرایان جلوگیری کند.»، «یک انتخابات آزاد و قانونی یک دولت اسلام گرا را در قاهره روی کار می آورد.» این دو گزاره دقیق از انتخابات پارلمانی مصر است. گزاره اول یک روز قبل از برگزاری دور اول انتخابات در سرمقاله روزنامه دولتی «الاهرام» مصر درج گردید و گزاره دوم توسط «فتحی سرور» رئیس پارلمان مصر سه روز قبل از برگزاری دور اول انتخابات اخیر بیان شد. این دو گزاره به تنهایی نشان می دهند که دولت حسنی مبارک به قیمت رسوایی آشکار رژیم مصر از برگزاری واقعی انتخابات جلوگیری کرده است.
دور اول و دوم انتخابات پارلمان مصر در روزهای یکشنبه 7 و 14 آذرماه برگزار شد. در این میان به غیر از حزب حاکم- یعنی حزب ملی دمکراتیک- هیجده حزب دیگر که مهمترین آنها چهار حزب اخوان المسلمین، ناصری، الوفد و التجمع بودند در دور اول انتخابات شرکت کردند این در حالی بود که رژیم مبارک حداقل دوهزار عضو فعال این گروهها که شامل یکهزار و چهارصد عضو اخوان المسلمین بود را دو ماه قبل از روز رأی گیری بازداشت و از انجام تبلیغات انتخاباتی این جریان جلوگیری کرد. این احزاب در دور دوم، انتخابات را تحریم کردند و حزب حاکم به تنهایی با خود رقابت کرد! در مورد این انتخابات گفتنی هایی وجود دارد:
1- انتخابات مجلس در مصر به خودی خود اهمیت ندارد چرا که رئیس جمهور بعنوان رئیس قوه مجریه مستقیماً اداره کشور را در اختیار دارد و نقش مجلس بسیار محدود است. اما در عین حال حضور گروهها در مجلس از یک سو به معنای قانونی شمردن آنان تلقی می شود و از سوی دیگر وضعیت احزاب در مجلس- تحت شرایطی- می تواند در انتخابات ریاست جمهوری تأثیرگذار باشد به همین دلیل گروههایی نظیر اخوان المسلمین در دوره حکومت مطلقه حسنی مبارک ترجیح داده اند که فقط بخشی از کرسی های پارلمان را در اختیار بگیرند تا از یک سو از حساسیت حکومت نسبت به خود بکاهند و از سوی دیگر راهی به آینده بگشایند.
2- رژیم مصر در سال هشتاد و چهار شمسی قانون انتخابات را تغییر داد. پیش از این مجلس ملی- مجلس الشعبی- از میان چند کاندیدای ریاست جمهوری یک نفر را برمی گزید و سپس به رفراندوم می گذاشت تا مردم با رأی بله یا خیر نظر خود را در مورد کاندیدای معرفی شده بیان کنند. با تغییر قانون انتخابات، مردم مستقیماً در مورد کاندیداهای ریاست جمهوری رأی می دهند. در سال هشتاد و چهار که قانون انتخابات تغییر کرد، عده ای آن را پایان دوره حکومت خاندان مبارک بر مصر ارزیابی کردند ولی عملکرد این رژیم در انتخابات اخیر مجلس این گمانه زنی را باطل کرد و نشان داد حتی کورسویی از برگزاری انتخابات آزاد و مردمی ریاست جمهوری در سال آینده وجود ندارد. این در عین حال عمق بی ریشگی رژیم مصر را هم نشان داد.
3- انتخابات هفتم و چهاردهم آذرماه بدون هرگونه نظارتی انجام شد در انتخابات گذشته هیأت قوه قضائیه که ترکیبی از قضات منصوب مبارک و قضات منتخب مجلس ملی بود بر انتخابات نظارت نیم بندی داشت. این نظارت با تغییر قانون به «کمیسیون عالی انتخابات» که توسط قوه مجریه تعیین می شود، واگذار گردید که به معنای لغو نظارت است. کمیته عالی انتخابات هرگونه استفاده از شعارهای اسلامی در انتخابات را ممنوع کرد و این در حالی بود که اخوان در مصر با شعار «اسلام راه حل است» شناخته می شود. رژیم مبارک در بسیاری از استانها، کاندیداهای نمایندگی مجلس اخوان را به زندان انداخت و برگزاری انتخابات در استان های اسکندریه، السویس و اسماعیلیه را لغو کرد. نیروهای امنیتی در روز رأی گیری دور اول صدوهشتاد و شش عضو اخوان را بازداشت کردند. در استانهای پورسعید، دمیاط، الشرقیه، البحیره و الا قهلیه و شهرهای سمنود و کفرالزیات و منطقه قنا در جنوب مصر میان مردم معترض به روند انتخابات و پلیس درگیری روی داد که به کشته شدن حداقل 4 نفر و زخمی شدن بیش از پنجاه نفر منجر شد. در نهایت رژیم مصر پس از پایان شمارش آراء در دور اول اعلام کرد که هیچکدام از کاندیداهای وابسته به اخوان المسلمین به مجلس راه نیافته اند!
4- انتخابات دور اول براساس اعلام رسمی دولت با شرکت تنها بیست و پنج درصد- از چهل میلیون- واجدان شرایط رأی برگزار شده است و حال آنکه حتی حامیان غربی رژیم مبارک عدد واقعی شرکت کنندگان را حداکثر ده درصد برشمرده اند. روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» پس از اعلام رسمی نتایج انتخابات نوشت: «این یک تئاتر کمدی بود. دولت مصر دیگر نه می تواند مردم خود را بفریبد نه متحدان بین المللی خود را. نتایج اعلام شده رسمی بیان کننده واقعیت نیست چرا که شرکت واقعی مردم کمتر از ده درصد بوده است.» با این وصف می توان گفت اگرچه رژیم مبارک درصدد بود از طریق برگزاری انتخاباتی کنترل شده، موقعیت خود را تحکیم بخشد، روند انتخابات چالش فراروی این رژیم را بسیار گسترش داد به گونه ای که احزاب مسالمت جویی نظیر اخوان، ناصری و الغد را به سمت خیابانها کشانده است در واقع رژیم مبارک اینک اقدامات اعتراضی و حتی انقلابی را به تنها راه استیفای حقوق مردم تبدیل کرده است.
5- اخوان المسلمین در این انتخابات حداکثر حسن نیت خود را نشان داد. تا جایی که این جریان بسیار ریشه دار مصر از سوی رقبای خود به مماشات با رژیم نامشروع مبارک متهم گردید. در این انتخابات، اخوان المسلمین- به دلیل غیر قانونی قلمداد شدن از سوی رژیم- تنها می توانست کاندیداهایی را بصورت منفرد و مستقل معرفی کند. این جریان یکصد و سی کاندیدا را معرفی کرد و تنها به سی درصد کرسی ها نظر دوخته بود و حال آنکه در یک انتخابات آزاد قادر است بیش از هشتاد درصد کرسی ها را بدست آورد. جریان اخوان که اینک در بیش از هفده کشور اسلامی فعال بوده و در سه کشور -ترکیه، فلسطین و سودان- دولت سازی کرده است، بر مبنای مبارزه پارلمانتاریستی و مسالمت آمیز حرکت می کند و شعار خود را آشکارا تشکیل حکومت اسلامی قرار داده است. روند کنونی مصر اعضای این جریان پرقدرت را به سوی تجدیدنظر در روش های مسالمت آمیز سوق می دهد این نکته ای است که از نگاه ناظران مخفی نمانده است. وقتی محمد بدیع رهبر اخوان المسلمین شرکت در دور دوم انتخابات را تحریم کرد مورد استقبال شدید رهبران احزاب دیگر قرار گرفت و «بدیع» گفت راهی جز تجدیدنظر در روش ها باقی نمانده است.
6- آمریکایی ها در این انتخابات از روش نفاق آمیز پیروی کردند آنان از یک سو اعلام کردند که از نحوه برگزاری انتخابات «متأثر» و «نگران» هستند و از سوی دیگر نتایج را پذیرفتند. فیلیپ کرولی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در روزی که رسماً نتایج دور اول انتخابات مصر اعلام شد به خبرنگاران گفت «اعمال محدودیت ها در روز رأی گیری، آمریکا را متأثر و نگران کرده است» در واقع این سطح از انتقاد به معنای پذیرش نتایج تلقی شد تا جایی که «فایننشال تایمز» نوشت: «زمانی که آمریکا درباره این انتخابات ابراز ناامیدی کرد، در حقیقت تعبیر بسیار سطحی برای این امر به کار برد» بعضی از تحلیلگران سیاسی با اشاره به اجازه مصر به حضور اخوان در انتخابات پنج سال پیش نوشتند در آن شرایط سیاست دولت آمریکا این بود که رژیم های هم پیمان عرب خود را به پذیرش سطحی از دمکراسی- برای ابقاء این رژیم ها- وادار کند از این رو فضای انتخابات در مصر و فلسطین تا حدی باز شد که به ورود 88 عضو اخوان به پارلمان مصر و کسب هفتاد و پنج درصد کرسی های پارلمان فلسطین توسط حماس انجامید، آمریکا این بار نمی خواست شاهد به قدرت رسیدن اسلام گراها از طریق انتخابات باشد.
7- رژیم مبارک در مصر دو رقیب بالقوه دارد که یکی اخوان المسلمین بانفوذ گسترده در میان توده های مردم و دیگری «جبهه ملی تغییر» به رهبری محمد البرادعی با نفوذ قابل توجه در میان سطحی از نخبگان.
این انتخابات نشان داد که سیستم سیاسی مصر در برابر مخالفانش ناتوان است و دیری نخواهد پائید که در موج مخالفت های سیاسی غرق شود. از منظر سیاسی جریان دیرپای اخوان مترصد فرصت است تا از طریق معرفی کاندیدای خود و یا ائتلاف با کاندیدایی که می تواند «حلقه وصل به آینده» تلقی شود قدرت را بدست بگیرد. اما انتقال قدرت در رژیمی که پیوندهای مستحکمی با خارج از مرزهای خود دارد و علیرغم فقدان مقبولیت داخلی می تواند با دست باز مخالفانش را سرکوب کند، پیچیدگی خاص خود را دارد. رژیم مبارک در این ماجرا هوشمندانه عمل نکرد چرا که می توانست حضور یک فراکسیون کوچک از مخالفان را در پارلمانی که خیلی هم اقتدار ندارد، تحمل کند و آنان را شریک سرنوشت رژیم گرداند. کنار زدن جنبش اخوان، جبهه ملی تغییر، حزب الوفد، حزب الغد و... رژیم مبارک را در وسط میدانی بی شریک قرار داد این درحالی است که تکیه بر کمک خارجی تا حدی می تواند یک رژیم را حفظ کند و حد آن برای مبارک تا آنجاست که دولت آمریکا بگوید بقای این دولت بر هرج و مرج ترجیح دارد.
8- این انتخابات با همه آنکه تحت کنترل شدید رژیم مبارک برگزار گردید، برای مبارک بسیار تلخ بود.
روزنامه «الدستور» مصر تیتر خود را اینگونه انتخاب کرد: «مصر زیر آتش انتخابات است» و «سخت ترین نبرد انتخاباتی از اوایل دهه هشتاد میلادی» این روزنامه با نگاه به برخوردهای امنیتی شدید رژیم مصر، آن را «نبرد تسویه» خواند. روزنامه الجمهوریه وابسته به مبارک نوشت: «دولت از سوی جنبش اخوان، جنبش قبطی ها- مسحیان و دولت آمریکا تحت فشار است و در مقابل هرج و مرج مقاومت می کند» همطراز خواندن اخوان با قبطی ها که کمتر از 7 درصد جمعیت مصر را شامل می شوند و یا مشابه خواندن اخوان با آمریکا برای آن بود که رژیم راهی برای فرار در مقابل هواداران مصمم اخوان پیدا کند و حال آنکه خود دولت مصر برای آنکه غرب را به نتیجه بخش بودن روش برخورد با اخوان دلگرم کند با صراحت می گفت اگر کوتاه بیائیم دولتی اسلامی گرا در قاهره مستقر می شود. روزنامه الاهرام نیز روز قبل از دور اول انتخابات در تیتر اصلی خود نوشت: «خطرناک ترین انتخابات در مصر» این روزنامه اضافه کرد مصر باید بین ثبات و هرج و مرج یکی را برگزیند.الاهرام آشکارا نفی انتخابات را مطلوب می دانست و لذا سردبیر آن در سرمقاله این روزنامه نوشت: «هیتلر هم از طریق انتخابات به قدرت رسید.» این مواضع بخوبی نشان می دهد مصر قافیه را باخته است و توسل به دیکتاتوری را تنها راه بقاء خود می داند و حال آنکه همه می دانند دوره دیکتاتوری به پایان رسیده است.
سعدالله زارعی
براى بدست آوردن ارزش نهضتى که پیامبر اسلام(ص) بنیانگذار آن بود، لازم است و لو در حد اجمال با اوضاع دو محیط آشنا شویم:
1- محیطى که اسلام در آنجا پیدا شد و رشد و نمو کرد.
2- محیط بیرون از جهان اسلام.
در رابطه با محیط دوم، تاریخ ایران و روم را به عنوان درخشانترین نقاط آنروز عالم به ما معرفى مىکند و ما در این قسمت پیرامون ایران به بحث مىپردازیم و بحث راجع به اوضاع روم و شبه جزیره عربستان را در عناوین دیگر پىمىگیریم.
ظهور اسلام و بعثت پیامبر اکرم«ص»،(611 میلادى)،با دوران پادشاهى خسرو پرویز(628-590 م)مصادف بود و در زمان خسرو پرویز،پیامبر اسلام«ص»از مکه به مدینه هجرت فرمود(روز آدینه 16 ژوئیه 622)و این واقعه،مبدء تاریخ مسلمانان گردید.
در این ایام،دو دولتبزرگ و نیرومند(روم شرقى و ایران ساسانى)،بر قسمت اعظم دنیاى متمدن آن روز حکمرانى داشتند.از دیر باز براى تسلط و حکمرانى جهان،با یکدیگر در جنگ و ستیز بودند. (1)
جنگهاى ممتد ایرانیان با رومیان،از دوران سلطنت انوشیروان(589-531 م)آغاز شد، و تا زمان خسرو پرویز ادامه داشت و مدت بیست و چهار سال به طول انجامید.
خسارات سنگین و مخارج هنگفتى که ایران و روم،در این جنگها متحمل شده بودند،هر دو دولت را از کار انداخت،و جز شبحى از این دو قدرت نیرومند باقى نمانده بود.
براى اینکه اوضاع ایران را از جهات مختلف بخوبى مورد بررسى قرار دهیم،لازم است وضع حکومتها را از پایان سلطنت انوشیروان،تا آغاز ورود مسلمانان به اختصار مورد مطالعه قرار دهیم:
پادشاهان ساسانى،عموما تجمل پرست و پرتشریفات بودند.دربار پرطمطراق ساسانى و زرق و برق آن،چشمها را خیره مىساخت.
در عهد ساسانیان،ایرانیان پرچمى داشتند به نام«درفش کاویانى»،که معمولا در میدان جنگ برافراشته مىشد و یا در جشنهاى پرتشریفات ساسانیان،بر فراز کاخ آنها نصب مىگردید،و این پرچم با جواهرات بسیار گرانبها تزیین شده بود.به قول یکى از نویسندگان:«جواهرات و اشیاء گرانبهاى این پرچم بىهمتا را به 1200000 درهم یا(30000 پوند)تخمین کردهاند» (2) .
در کاخهاى افسانهاى ساسانیان،از بس جواهرات و اشیاء نفیس و قیمتى،و نقشهها و تصویرهاى حیرت انگیز فراهم گردیده بود که دیده بینندگان را خیره مىکرد.اگر بخواهیم غرائب و عجائب این کاخها را بدانیم،کافى است فقط نظر خود را به یک قالى سپید و بزرگى بیاندازیم که در تالار یکى از کاخها انداخته بودند،به نام«بهارستان کسرى».«این قالى را زمامداران ساسانى،براى این تهیه کرده بودند که موقع عیش و عشرت سر حال باشند و همیشه مناظر زیبا و فرح انگیز فصل را تماشا کنند» (3) .
به طورى که مىنویسند:«این قالى،داراى یکصد و پنجاه ذراع طول،و هفتاد ذراع عرض،و تمام تار و پود آن زربفت و جواهر نشان بود». (4)
در میان پادشاهان ساسانى،خسروپرویز بیش از همه به تجملات علاقمند بود.شمار زنان و کنیزان و خوانندگان و نوازندگان حرمسراى او به چندین هزار تن بالغ مىشد.
حمزه اصفهانى،در کتاب«سنى ملوک الارض»،تجملات خسرو پرویز رابدینگونه شرح داده است:
«خسرو پرویز سه هزار زن داشت،و دوازده هزار کنیزک ساز زن و بازیگر،و شش هزار مرد پاسبان او بودند،8500 اسب مخصوص سوارى او بود،960 فیل،12000 استر مخصوص بردن بنه و هزار شتر داشت» (5) .
سپس«طبرى»اضافه مىکند:«این پادشاه بیش از هر کس به جواهرات و ظروف و اوانى گرانبها و امثال آن علاقه داشت» (6) .
وضع اجتماعى ایران در زمان ساسانیان،به هیچ وجه بهتر از وضع سیاست و دربار نبود.حکومت طبقاتى که از دیر زمان در ایران وجود داشت،در عهد ساسانیان به شدیدترین وجهى درآمده بود.
طبقات اشراف و روحانیان،کاملا از طبقههاى دیگر ممتاز بودند.تمامى پستها و شغلهاى حساس اجتماعى مخصوص آنان بود.پیشهوران و دهقانان از تمام مزایاى حقوقى اجتماعى محروم بودند.به جز پرداخت مالیات و شرکت در جنگها وظیفه دیگرى نداشتند.
«نفیسى»،در بارهى امتیازات«طبقاتى ساسانى»مىنگارد:
«...چیزى که بیش از همه در میان مردم ایران«نفاق»افکنده بود،«امتیازات طبقاتى»بسیار خشنى بود که ساسانیان در ایران برقرار کرده بودند.و ریشه آن در تمدنهاى پیشین بوده،اما در دورهى ساسانى،بر سخت گیرى افزوده بودند».
در درجه اول،هفتخانوادهى اشراف،و پس از ایشان،طبقات پنجگانه،امتیازاتى داشتند.و«عامهى مردم»از آن محروم بودند.تقریبا«مالکیت»،انحصار به آن فتخانواده داشت.ایران ساسانى...در حدود«صد و چهل میلیونجمعیت»داشته است،اگر شماره افراد هر یک از هفتخاندان را،صد هزار تن بگیریم،شماره مجموع آنها،به«هفت صد هزار»مىرسد.و اگر فرض کنیم که مرزبانان و مالکان که ایشان نیز تا اندازهاى از حق مالکیتبهرهمند بودهاند،نیز هفتصد هزار بگیریم،تقریبا از این صد و چهل میلیون،«یک میلیون و نیم»حق مالکیت داشته و«دیگران همه»از این حق طبیعى خداداد«محروم بودهاند». (7)
پیشهوران و کشاورزان که از تمام مزایاى حقوقى محروم بودند ولى بار سنگین مخارج اعیان و اشراف را بر دوش داشتند،در حفظ این اوضاع سودى گمان نمىبردند.لذا بسیارى از کشاورزان و طبقات پست و پائین اجتماع،کارهاى خود را ترک کرده و براى فرار از مالیاتهاى کمرشکن،به دیرها پناهنده مىشدند. (8)
مؤلف کتاب«ایران در زمان ساسانیان»،پس از آنکه از بدبختى کشاورزان و کارگران ایران مىنویسد:سپس از قول یکى از مورخان غرب به نام«امیان مارسیلینوس»،چنین نقل مىکند:کشاورزان و کارگران ایران در زمان ساسانیان در نهایت ذلت و خوارى و بدبختى بسر مىبردند.در موقع جنگ،پیاده از عقب لشکر حرکت مىکردند.طورى آنان را خوار و بىارزش مىشمردند که گویا بردگى براى آنان براى همیشه نوشته شده است و هیچ اجر و مزد در مقابل کار خود دریافت نمىکردند. (9)
در امپراطورى ساسانى،تنها اقلیتى کمتر از یک و نیم درصد از جمعیت،صاحب همه چیز بودهاند ولى بالغ بر نود و هشت درصد مردم ایران،همانند بردگان حق حیات نداشتند.
در دوره ساسانیان،تنها اطفال توانگران و خاندان جاه و نعمت،حق تحصیل علم داشتند.توده و طبقات متوسط از دانش و کسب فضیلت محروم بودند.
این عیب بزرگ در فرهنگ ایران باستان،به قدرى واضح و روشن است که حتى«خداینامه پردازان»و«شاهنامه نویسان»،با اینکه هدف آنها حماسه سرائى است،به آن نیز تصریح کردهاند.
«فردوسى»،حماسه سراى معروف ایران،در«شاهنامه»داستانى آورده است که بهترین شاهد این مطلب است.این داستان در زمان انوشیروان اتفاق افتاده،یعنى درست در زمانى که امپراطورى ساسانى،دوران طلائى خود را مىگذرانده است.و این داستان نشان مىدهد که در دوره او نیز اکثریت قریب به اتفاق مردم،حق تحصیل نداشتند و حتى انوشیروان دانش دوست،هم حاضر نبود به طبقات دیگر مردم،حق تحصیل علم بدهد.
«فردوسى»مىگوید:کفشگرى حاضر شد براى مصارف جنگ ایران و روم،گنجسیم و زر نثار کند،با آنکه در آن زمان انوشیروان به کمک مالى احتیاج بیشترى داشت،زیرا حدود سیصد هزار سپاهى ایران،دچار کمبود غذا و اسلحه بودند،داد و فغان از لشکریان برمىخیزد،جریان را به خود شاه مىرسانند.انوشیروان،از این وضع،پریشان خاطر مىگردد و بر فرجام خویش بیمناک مىشود.بلافاصله«بزرگمهر»،وزیر اندیشمند خود را براى چارهجوئى فرا مىخواند و دستور مىدهد هم اکنون باید به سوى مازندران رود و هزینه جنگ را فراهم کند.ولى«بزرگمهر»مىگوید:خطر،نزدیک است،باید فورى چاره کرد. آنگاه بزرگمهر،قرضهى ملى پیشنهاد مىکند،انوشیروان پیشنهاد او را مىپسندد و دستور مىدهد هر چه فورى اقدام شود.بزرگمهر به نزدیکترین شهرها و قصبات مامور مىفرستد و جریان را با توانگران آن محل در میان مىگذارد.
کفشگرى حاضر مىشود تمام هزینه جنگ را بپردازد.فقط توقعى که دارداینست که به یگانه پسر او که مشتاق تحصیل است،اجازه تحصیل داده بشود.بزرگمهر درخواست او را نسبتبه عطاى او کوچک مىشمارد،به پیشگاه خسرو مىشتابد و آرزوى پیر کفشگر را به شاه مىرساند.انوشیروان خشمگین مىشود و به وزیر خود بزرگمهر پرخاش مىکند و مىگوید:این چه تقاضائى است که تو مىکنى؟و این کار مصلحت نیست،زیرا با خروج او از طبقهبندى،سنت طبقات مملکتبر هم مىخورد و زیان آن بیش از ارزش این سیم و زرى است که او مىدهد.
سپس فردوسى،از زبان انوشیروان،به تشریح«فلسفه ماکیاولى»او مىپردازد:
چو بازارگان بچه گردد دبیر هنرمند و با دانش و یادگیر
چو فرزند ما بر نشیند،به تخت دبیرى ببایدش،پیروز بخت
هنر یابد ار مرد موزه فروش سپارد بدو چشم بینا و گوش
بدستخردمند مرد نژاد نماند جز از حسرت و سرد باد...
بدین ترتیب،به فرمان«خسرو دادگر!!»،درمهاى مرد کفشگر را پس مىفرستند.«کفشگر بىچاره»،افسرده خاطر مىگردد و شبانگاه،دست تظلم وزارى که عادت مظلومان است، از این همه ستمکارى و حق کشى،بر درگاه داور بىپناهان بلند مىکند و زنگ عدل الهى را به صدا در مىآورد.
...فرستاده برگشت و شد با درم دل کفشگر زان درم،پر زغم
شب آمد،غمى شد ز گفتار شاه خروش جرس خواست از بارگاه (10)
با همه اینها،دستگاه عریض و طویل تبلیغاتى انوشیروان،وى را عادل قلمداد نموده و به جامعه ایرانى تحمیل کرده است.ولى این شاه به اصطلاح عادل،نه تنها گره اساسى را در جامعه ایران آن روز نگشود،بلکه سبب شد بدبختیهاى اجتماعى زیادى دامنگیر ایرانیان گردد.تنها در غائله مزدک هشتاد هزار و به قولى صد هزار ایرانى را زنده بگور کرد (11) ،تا به خیال خود این فتنه را از ریشه برکند!غافل از اینکه این«فتنه»ریشه کن نگردید.زیرا این گونه مجازاتها از بین بردن«معلول»است نه«علت»،به اصطلاح مبارزه بر ضد بزهکار است نه جرم!!ریشه فتنه نابسامانى اجتماع و اختلاف طبقاتى و احتکار ثروت و مقام،در دست طبقه خاص و محرومیت اکثریت قاطع مردم و مفاسد دیگرى بود و او با کمک سرنیزه و فشار مىخواست تا مردم،خود را راضى جلوه دهند.
«ادوارد براون»،در مورد نسبت عدالت که به انوشیروان مىدهند،مىنویسد:«اقدامات شدیدى که بر ضد«زنادقه»به عمل آورد و موافقت و ستایش مؤبدان مجوس را جلب کرد و تواریخ ملى نیز به دست همین مؤبدان تنظیم شد...» (12) در همین تواریخ رسمى،انوشیروان، پادشاهى نمونهى عدل و انسانیت معرفى شده است،حکایاتى نقل کردهاند از قبیل اینکه: زنجیرى در بیرون بارگاه شاهى آویخته بود،تا مظلومان دستبر آن زنند و با صداى زنگ،شاه را به داورى فراخوانند. (13)
شگفتا!در این مدت طولانى،هیچ مظلومى جز الاغ پیرى،این زنگ را به صدا درنیاورد. البته معلوم است،الاغ،جرم شهامت و جرئتخود را نمىدانسته و گرنه هرگز به سیم عدالت نزدیک نمىشد.
و نیز مىگویند:«سلطان روم،سفیرى به جانب سلطان عجم،انوشیروان مىفرستد.چون چشم سفیر،بر عظمتسلطان عجم و بزرگى طاق کسرى مىافتد،مىبیند سلطان بر سریر نشسته و ملوک در خدمت او حاضرند،نگاهى به اطراف ایوان مىاندازد،ایوان را خیلى با شکوه مىبیند،در اطراف ایوان اعوجاج و کجى است.از درباریان جریان را مىپرسد،به او مىگویند:این کجى را که ملاحظه مىکنى،براى این است که در این جا خانه پیرزنى بود که شاه خواست آن را بخرد و داخل ایوان نماید.آن زن حاضر به فروش نشد، انوشیروان هم او را مجبور نکرد.لذا خانه آن پیرزن باعث اعوجاج و کجى این ایوان گردید.آن سفیر قسم خورد کهاین کجى بهتر از راستى است. (14)
واقعا شگفت انگیز است کسى که مىخواهد همچو بنا و ایوان با شکوهى بسازد آیا قبلا نقشه آن را تهیه نمىکند و بدون نقشه و زمین کافى اقدام به ساختن چنین ساختمانى مىکند؟!و در نتیجه کاخ به صورت بناى کج درمىآید،آیا این مطلب باور کردنى است؟
بعید نیست این نوع داستانها را درباریان و موبدان،به پاس خدمات گرانبهائى که خسرو با نابود کردن مزدکیان به آنها کرده،به نفع خسرو جعل کرده باشند.
به قول مؤلف کتاب«ایران و اسلام»،از اینها عجیبتر این است که برخى براى آنکه عدالت او را شرعى و مستند جلوه دهند،ناچار احادیثى از زبان رسول گرامى و پیشوایان اسلام در این باب ساختهاند.مانند آن حدیث معروف«ولدت فی زمن الملک العادل» (15) «من در زمان شاه دادگر چشم به جهان گشودم»پیامبر افتخار مىکند که در زمان پادشاه عادل انوشیروان به دنیا آمده است،غافل از اینکه عدالت او چه ربطى به پیامبر دارد.
در خبر دیگر آمده است:على«ع»به مدائن تشریف آورد و در ایوان کسرى فرود آمد،و انوشیروان را زنده کرد و از حال او پرسید،او به امیر مؤمنان خبر داد به خاطر کفر خود از بهشت محروم است،ولى به جهت عدل در جهنم هم معذب نیست (16) .اکنون ببینیم ساسانیان چه ظلمهائى مىکردند؟
یکى دیگر از کارهاى ظالمانه و دیوانهوار او رفتار با بزرگمهر معروف بود،که در دربار انوشیروان سیزده سال خدمت کرد و باعثحسن شهرت او شد،تا سرانجام خسرو پرویز او را به زندان افکند.وى نامهاى به بزرگمهر در زندان چنین نوشت:«بهره دانش و خردمندى تو این شد که تو را کشتنى ساخت».بزرگمهر در پاسخ نوشت:«تا بختیار من بود از خرد خود بهره مىبردم،اکنون که نیست از شکیبائى خود بهرهمند مىگردم. اگر نیکوکارى بسیارى از دست من رفته از بدکارىهاى بسیار،نیز آسوده شدهام. اگر منصب وزارت از من سلب شده است،رنجستمکارى آن نیز از من دست کشیده،پس مرا چه باک است؟»
تا این نامه به دستخسرو پرویز رسید،فرمان داد بینى و لبهاى بزرگمهر را ببرند. هنگامى که این فرمان را به او گفتند،پاسخ داد:آرى لبهاى من بیش از این سزاوار است.خسرو گفت از چه رو؟گفت از آن رو که نزد خاص و عام تو را به صفاتى ستودم که داراى آن نبودى و دلهاى رمیده را رو به تو نمودم،و خوبىهائى از تو پخش کردم که تو سزاوار آن نبودى.اى بدکارترین خسروان،با آنکه یقین بر پاکى و نیکى من داشتى،مرا به گمان بد مىخواهى بکشى؟پس که را به دادگرى تو امیدى تواند بود و به گفته تو دل تواند بست؟
خسرو پرویز،از این سخن برآشفت و فرمان داد بزرگمهر را گردن زدند. (17)
مؤلف کتاب«تاریخ اجتماعى ایران»،که خود از پیشتازان ناسیونالیسم است، آنجا که از علل انحطاط و آشفتگى و نابسامانى عصر ساسانى سخن مىگوید،حق انحصارى آموزش و پرورش را براى طبقات ممتاز چنین ترسیم مىکند:
«...در این دوره،تعلیم و تربیت و فراگرفتن علوم متداول،انحصار به مؤبدزادگان و نجیب زادگان داشته و اکثریت نزدیک به اتفاق فرزندان ایران،از آن محروم بودهاند». (18)
آرى این سنت جاهلى،بقدرى در نظر ساسانیان اهمیت داشت،کهنمىخواستند به هیچ عنوانى از زیر بار آن شانه خالى کنند.
از این رو،به خاطر تامین هوسهاى خام و نابجاى این اقلیت ناز پرورده، اکثریت مردم ایران از حق تحصیل علم و سایر حقوق اجتماعى محروم بودند.
حکمرانان ساسانى غالب و در حکومتخود،سیاستخشنى پیش گرفته و به زور شمشیر مىخواستند مردم را مطیع خود سازند.
مالیاتهاى بسیار سنگین و کمرشکن از مردم مىگرفتند،از این نظر مردم ایران عموما ناراضى بودند ولى از بیم جان خود نمىتوانستند،سخنى بگویند.حتى مردمان مطلع و اشخاص کاردان نیز در دربار ساسانیان ارزشى نداشت.
زمامداران ساسانى،بقدرى مستبد و خودراى بودند که هیچ کس قدرت اظهار نظر در هیچ کارى نداشت.
تاریخ،با اینکه همیشه به وسیله صاحبان قدرت و زور تحریف مىشود،ولى بساط ظلم آنچنان گسترده بود که در گوشه و کنار تاریخ از ظلم و بىدادگرى ستمگران، داستانهایى نقل کردهاند.
قساوت قلب خسرو پرویز به حدى بود که ثعالبى مىنویسد:خسرو را گفتند:که فلان حکمران را به درگاه خواندیم تعلل ورزید،پادشاه بلافاصله امر کرد که اگر آمدن او پیش ما به تمام بدن دشوار است،ما به جزئى از تن او اکتفا مىکنیم،تا کار بر او آسانتر شود.بگویید:فقط سر او را به درگاه ما بفرستند (19) !
در اواخر دوران ساسانیان،چیزى که نباید از ذکر آن غافل شد،موضوع آشفتگى حکومت، رواج خودکامگى،و دسیسه بازى و هرج و مرج در رژیم دولتساسانى بود.
شاهزادگان،اعیان و اشراف و سرداران سپاه به جان هم افتاده بودند و هر دسته، شاهزادهاى را برمىگزید و دسته دیگر او را از میان بر مىداشت و کسى دیگر را انتخاب مىکرد.
هنگامى که مسلمانان عرب،به فکر تصرف ایران افتادند،خاندان سلطنتى ساسانى به منتهى درجه ضعف رسیده و گرفتار نفاق شده بودند.
در مدت چهار سال از موقع کشته شدن خسرو پرویز،و جلوس«شیرویه»،تا جلوس آخرین پادشاه ساسانى«یزدگرد»،عدهاى که شماره آنها را از شش تا چهارده تن نوشتهاند بر تخت پادشاهى تکیه زده بودند.
بدین ترتیب در مدت چهار سال،چهارده بار یا کمتر،سلطنت ایران دستبه دست گشته بود.معلوم است در مملکتى که در مدت 4 سال 14 بار،کودتا شود و هر بار یکى را بکشند و دیگرى را به جاى او بنشانند،آن مملکتبه چه وضعى در مىآید.
هر زمامدارى که روى کار مىآمد،کسانى که مدعى سلطنتبودند همه آنها را از بین مىبرد،و براى هموار ساختن سلطنتبراى خود چه کارهائى که انجام نمىدادند!پدر پسر را مىکشت و پسر پدر خود را نابود مىکرد،برادر برادران خود را از بین مىبرد.
«شیرویه»،براى رسیدن به سلطنت پدر خود را کشت (20) و چهل نفر از پسران خسرو پرویز،یعنى برادران خود را نابود کرد. (21)
«شهربراز»،از هر کس که مطمئن نبود او را کشت.سرانجام تمام کسانى به سلطنت رسیده بودند،همه،چه مرد و چه زن و چه بزرگ و چه کوچک،نزدیکان خود یعنى شاهزادگان ساسانى را از بین مىبردند تا کسى مدعى سلطنت نباشد.
خلاصه،در دوران ساسانى،کار هرج و مرج چنان بالا گرفته بود که کودکانو زنان را بر تخت مىنشاندند و پس از چند هفته مىکشتند و دیگرى را بجاى او مىنشاندند.
بدین سان،دولتساسانى،علیرغم شکوه و جلوه ظاهرى که داشت،بسختى،روى به پستى و پریشانى و نابودى مىرفت.
مهمترین سبب آشفتگى اوضاع ایران در دوره ساسانیان،تشتت و اختلاف آراء دینى بوده است.
سر سلسله ساسانیان،«اردشیر بابکان»چون خود مؤبدزاده بوده و به یارى روحانیان دین زرتشت،به سلطنت رسیده بود،لذا به هر وسیلهاى که بود،دین نیاکان خود را در ایران انتشار مىداد.
در زمان ساسانیان،دین رسمى و عمومى ملت ایران،آئین زردشتى بود و چون لطنتساسانیان با پشتیبانى مؤبدان صورت گرفته بود،از این جهت روحانیان زردشتى،از طرف دربار ساسانى کاملا حمایت مىشدند.سرانجام روحانیان زردشتى در عهد ساسانى مقتدرترین طبقهى ایران را تشکیل مىدادند.
حکمرانان ساسانى همیشه دست نشانده مؤبدان بودند و اگر یکى از آنان از روحانیان اطاعت نمىکرد،با مخالفتسرسخت آنان روبرو مىشد.از این رو،پادشاهان ساسانى بیش از هر طبقه به روحانیان توجه داشتند و در نتیجه حمایت و طرفدارى ساسانیان از مؤبدان،شماره آنها روز به روز به فزونى مىرفت.
ساسانیان،براى تحکیم سلطنتخود،از وجود روحانیون بیشتر استفاده مىکردند و در اطراف و اکناف مملکت پهناور ایران،آتشکدههاى مفصلى بر پا نموده و در هر آتشکده تعداد زیادى مؤبد،جاى داده بودند.
مىنویسند:خسرو پرویز،آتشکدهاى ساخت و 12 هزار«هیربد»در آنجا گماشت که سرود مذهبى و نماز بخوانند (22) .بدین ترتیب،دین زردشتى،آئین دربارى بود.مؤبدان با تمام قدرت خود مىکوشیدند که طبقات محروم و زحمتکش جامعه را آرام نگه دارند و طورى کنند که مردم بدبختیهاى خود را حس نکنند.
فشار و اختیارات نامحدود مؤبدان،مردم را از آئین زردشتى گریزان مىساخت.و توده مردم مىخواستند،دینى غیر از دین اشراف،براى خود بیابند.
مؤلف«تاریخ اجتماعى ایران»مىنویسد:«...ناچار مردم ایران از فشار اشراف و موبدان مىکوشیدند که از زیر بار گران این ناملایمات خود را بیرون آورند.به همین جهت در مقابل طریقه رسمى«مزدیستى زرتشتى»،که مذهب دولت و دربار بود و به آن«بهدین»مىگفتند،دو طریقهى دیگر در میان زرتشتیان،پیدا شده بود...» (23)
آرى،در نتیجه فشار و سخت گیریهاى اشراف و مؤبدان بود که در ایران ساسانى مذاهب مختلف،یکى بعد از دیگرى پیدا مىشد.«مزدک»و پیش از او«مانى» (24) ،براى آنکه تحولى در اوضاع روحانى و دینى پدید آورند،خود کوشش کردند اما نتیجهیى نگرفتند.
در حدود سال 497 میلادى بود که«مزدک»قیام کرد.لغو مالکیت انحصارى و نسخ رسم چند همسرى و تشکیل حرمسرا را،در سرلوحه برنامه اصلاحى خود قرار داد.وقتى طبقات محروم از این برنامه اطلاع پیدا کردند،پروانهوار به گرد او هجوم آوردند و به رهبرى«مزدک»،انقلاب بزرگى به راه انداختند.این قیامها و جنبشها براى آن بود که مردم به حق مشروع خداداد خود برسند.سرانجام کار«مزدک»،با مقاومت روحانیان و مخالفتسپاهیان مواجه شد و موجب فتنه و تباهى اوضاع ایران گشت.
و همچنین در اواخر عهد ساسانى،آئین زردشتى کاملا حقیقتخود را از دست داده بود. کار مقدس شمردن آتش به جائى رسیده بود،که پتک زدن به آهنگداخته را که در پرتو مجاورت با آتش،طبیعت آن را به خود گرفته،ناروا مىدانستند.و اصول و عقاید زردشت را بیشتر خرافات و افسانهها تشکیل مىداد و در این دوره حقایق این دین، جاى خود را به یک مشتشعائر پوچ و بىروح و بیهودهاى داده بود که مؤبدان پیوسته براى تقویتخود بر تشریفات آن مىافزودند.افسانهها و خرافات دور از عقل،به اندازهاى در این دین راه یافته بود که حتى خود روحانیان را نیز نگران مىساخت.و در بین مؤبدان هم کسانى بودند که از اول،بى مغزى شعائر و عقاید زردشتى را فهمیده بودند و از زیر بار آنها شانه خالى مىکردند.
از طرف دیگر،از زمان انوشیروان به بعد،راه تفکر در ایران باز شده بود و در نتیجه نفوذ فرهنگ یونانى و هندى و همچنین،تماس عقاید زردشتى با عقاید مسیحیت و مذهبهاى دیگر،بیش از پیش این امر را تقویت نمود و سبب بیدارى مردم ایران مىگشت و لذا بیشتر از هر وقت دیگر،از خرافات و مطالب واهى و بىاساس آئین زردشتى رنج مىبردند.
بالاخره،فسادى که در جامعه روحانیت زرتشتى پدید آمده بود و خرافات و افسانههاى دور از عقل و خرد که در آئین زردشتى راه یافته بود،همه سبب تشتت و اختلاف در عقاید و آراء ملت ایران گشت.با بروز این اختلاف و شیوع مذاهب گوناگون،روح شک و تردید در بین طبقه متفکر پدید آمد و از ایشان نیز رفته رفته به دیگران سرایت نمود.در نتیجه توده مردم ایمان قطعى و اعتقاد کاملى که قبلا داشتند،به کلى از دست دادند.
بدین ترتیب،هرج و مرج و بىدینى و لاابالیگرى سراسر ایران را فرا گرفت. چنانکه«برزویه»،طبیب معروف عهد ساسانى،نمونه کاملى از اختلاف عقاید و آشفتگى اوضاع ایران ساسانى را در مقدمه«کلیله و دمنه»ترسیم نموده است.
«بزرگمهر»،که مردى مدبر و هوشیار بود و در راس دستگاه انوشیروان قرار داشت.وى با تدبیر کامل و تجربیات خود،در بسیارى از اوقات کشور ایران را ازخطرات بزرگ نجات مىداد،ولى گاهى بازیگران و سخن چینان،روابط وى را با انوشیروان تیره مىکردند و او را بر ضد وى تحریک نموده،حکم توقیف او را صادر مىنمودند.
همین،فتنه جویان،ذهن انوشیروان را نسبتبه امپراطور روم مشوب کردند،و او را تحریک کردند که براى گسترش مرزهاى کشور و تضعیف رقیب خطرناک خود،«پیمان صلح جاوید»را نادیده بگیرد و به رومیان حمله کند.بالاخره،آتش جنگ شعلهور شد و در مدت نسبتا کوتاهى سربازان ایران،سوریه را فتح کردند و انطاکیه را آتش زدند و آسیاى صغیر را تاراج نمودند.پس از بیستسال جنگ و خونریزى،هر دو سپاه قدرت و امکانات خود را از دست دادند،و پس از تلفات زیاد،دو مرتبه پیمان صلح بستند،و مرزهاى خود را مانند سابق معین نمودند به این شرط که دولت«روم»،سالى معادل بیست هزار دینار به دولت ایران بپردازد.
ناگفته پیدا استیک چنین جنگهاى طولانى،آن هم در نقاط دور از مرکز،تا چه اندازه بر ثروت و صنعتیک ملت،ضرباتى سنگین وارد مىسازد.مرمت آثار یک چنین جنگ طولانى، با در نظر گرفتن وسائل آن روز به زودى ممکن نبود.این جنگ و تاخت و تاز،مقدمات سقوط حتمى دولت ایران را فراهم آورد.
هنوز لطمههاى این جنگ جبران نشده بود که بار دگر جنگ هفتسالهاى آغاز گردید.«تى باریوس»،امپراطور روم،پس از آنکه بر اورنگ سلطنت تکیه زد،به منظور انتقام با حملات شدید خود استقلال ایران را تهدید نمود.هنوز وضع دو سپاه روشن نگشته بود که انوشیروان از جهان رفت و پسر او«خسرو پرویز»،زمام امور را به دست گرفت.وى نیز در سال 614 میلادى،بهانههائى به دست آورد و مجددا به رومیان تاخت،و در اولین حمله،شام و فلسطین و آفریقا را فتح کرد،و«اورشلیم»را غارت نمود،و کلیساى قیامت و مزار مسیح را آتش زد و شهرها را ویران ساخت و پس از ریخته شدن خون نود هزار مسیحى،جنگ به نفع ایرانیان پایان پذیرفت.
در چنین موقع که جهان متمدن آن روز در آتش جنگ و بیدادگرىمىسوخت،پیامبر اسلام، در سال 610،مبعوث به رسالت گردید و نداى جانفزاى توحید را به گوش عالمیان رساند و مردم را به صلح و صفا و نظم و آرامش دعوت نمود.مغلوب شدن رومیان خداپرست،به دست ملل آتش پرست،سبب شد که بت پرستان مکه این شکست را به فال نیک بگیرند،و با خود بگویند ما هم به این نزدیکى خداپرستان(مسلمانان)را سرکوب خواهیم ساخت، مسلمانان از شنیدن این خبر سخت نگران شدند.
پیامبر اسلام«ص»منتظر وحى الهى بود،تا اینکه آیهاى به مضمون یاد شده در زیر نازل گردید:«رومیان در سرزمینى نزدیکى عربستان شکستخوردند،ولى آنان بالاخره پس از چند سالى پیروز خواهند شد» (25) .
پیشگوئى قرآن،درباره رومیان در سال 627 میلادى تحقق پذیرفت،و«هرقل»با یک حمله«نینوا»را گرفت.هر دو رقیب آخرین دقایق عمر خود را مىگذراندند،و در صدد تجدید نیرو بودند،ولى چون اراده حتمى ایزد یکتا بر این تعلق گرفته بود،که این دو سرزمین با نور یکتا پرستى روشن گردد،و روح افسرده ایرانیان و رومیان با نسیم روح افزاى اسلام زنده شود.چیزى نگذشت که خسرو پرویز،به دست فرزند خود شیرویه کشته شد،و فرزند نیز پس از هشت ماه از مرگ پدر،درگذشت.در این دوران،آنچنان هرج و مرج ایران را فرا گرفت که پس از شیرویه در مدت چهار سال،زمامداران متعددى در میان آنها حکومت کردند،که چهار نفر آنها زن بود،تا اینکه سپاه اسلام، با حملات خود به این اوضاع خاتمه داد و این کشمکشهاى پنجاه ساله به پیشرفت فتوحات اسلامى کمک شایان کرد.
پىنوشتها:
1. «تاریخ علوم و ادبیات در ایران»،دکتر صفا/3-4،و«ایران در زمان ساسانیان»، کریستن سن/267.
2 و 3 و 4. «پیامبر»،رهنما،ج 1/42-43 محمد تقى خان حکیم«معتمد السلطان»،در کتاب گنج دانش،به مناسبت تحقیق درباره ایوان کسرى قالى نگارستان را بطور دقیق ترسیم کرده است.
5. «سنى ملوک الارض و الانبیاء»/420.
6. «تاریخ طبرى»،به نقل کریستن سن/327.
7. «تاریخ اجتماعى ایران»،ج 2/6-24.
8. «لما ذا خسر العالم بانحطاط المسلمین»/70-71
9. «ایران فى عهد الساسانیین»/424.
10. «مروج الذهب»،ج 1/263-264.
11. «تاریخ اجتماعى ایران»/618.
12. «تاریخ ادبى ایران»،ج 1/246.
13. «تاریخ اجتماعى ایران»،ج 1/618.
13. «مروج الذهب»،ج 1/264.
14. همان مدرک.
15. در این باره به کتابهاى:«تذکرة الموضوعات»،«اللئالى الموضوعه»،سیوطى،و نیز«مجمع الزوائد هیتمى»مراجعه فرمائید.
17. این داستان را فردوسى،در شاهنامه،در وقایع انوشیروان به مناسبت جنگ ایران و روم آورده است.«شاهنامه»،ج 6/260-257،و همچنین دکتر صاحب الزمانى در کتاب«دیباچهاى بر رهبرى»،بطور جالبى این داستان را تجزیه و تحلیل نموده است.«به دیباچهاى بر رهبرى»/258-262 و نیز«گزارش نامه ایران»،مهدیقلى خان هدایت/232 مراجعه بفرمائید.
18. «تاریخ اجتماعى ایران»،ج 2/26.
19. «ایران در زمان ساسانیان»/318.
20. «مروج الذهب»،ج 1/281.
21. «تاریخ اجتماعى ایران»،ج 2/15-19.
22. «تاریخ تمدن ساسانى»،ج 1/1.
23. «تاریخ اجتماعى ایران»،ج 2/20.
24. مذهب مانى،آئین زرتشت آمیخته با مسیحیگرى بود،و از دو مسلک بومى و بیگانه،مسلکى را اختراع نمود.
25. الم،غلبت الروم فی ادنى الارض و هم من بعد غلبهم سیغلبون ،سوره روم،آیه 1.